Voor Libiërs die de ramp overleefden, is het worstelen met posttraumatische stress en angst een dagelijkse uitdaging geworden.
Een week nadat overstromingen een kwart van het Libische Derna van de kaart veegden, herhalen kinderen die de ramp overleefden steeds hetzelfde woord: water, water, water.
De herhaling is een bekend symptoom van posttraumatische stress bij kinderen, een aandoening waar de overlevende inwoners van Derna steeds meer mee worstelen.
In de verwoeste straten van Derna lopen mensen met glazige blikken langs reddingswerkers die lijken bergen.
Er wordt aangenomen dat ongeveer 20.000 mensen zijn omgekomen toen de storm Daniel het oosten van Libië teisterde, een oude dam overspoelde en op catastrofale schaal overstromingen veroorzaakte.
De afgelopen dagen heeft de hulp zich geconcentreerd op het verzamelen van de doden, uit angst voor de verspreiding van ziektes. Maar voor de tienduizenden inwoners van Derna die de overstroming overleefden, is een epidemie van geestelijke gezondheid ook een dringende zorg.
“Ik ben veel overlevenden tegengekomen die posttraumatische stresssymptomen vertoonden, waardoor ze het gevoel hadden dat ze gevangen zaten in een nachtmerrie zonder einde en constant wachtten tot iemand hen eruit zou wekken,” vertelt Aida al-Nafati, een specialist in geestelijke gezondheid uit Tunesië die mensen in Derna ondersteunt, aan Middle East Eye.
“Het is bijna een vorm van ontkenning van de ramp, en angst blijft vaak hangen na het trauma.”
Sommige overlevenden hebben sinds de overstromingen niet meer geslapen. Degenen die dat wel hebben gedaan, zeggen dat ze worden achtervolgd door nachtmerries. Terugkeren naar huis is voor ontheemde Libiërs een trigger. Overlevingsschuld is aan de orde van de dag.
Mensen die de lichamen van hun familieleden hebben geborgen en geïdentificeerd, hebben troost gevonden. Ze hebben ze tenminste een fatsoenlijke begrafenis kunnen geven. Maar omdat er nog steeds zo’n 10.000 vermisten zijn, zorgt het mysterie van het lot van deze mensen ervoor dat de achtergebleven inwoners van Derna zich zorgen maken.
Zoals veel Libiërs woonde Ali Abdelhamid dicht bij zijn uitgebreide familie: 13 broers en zussen en hun gezinnen deelden twee aangrenzende gebouwen. Voor gezinnen zoals het zijne betekende dit dat als er een ramp gebeurde, iedereen gevaar liep.
“Helaas woonden mijn moeder en mijn broer op de eerste verdieping en konden we hen niet redden van het stijgende water. Ik ben diep bedroefd over hun verlies, maar ik dank God dat we ze een fatsoenlijke begrafenis konden geven. Tot op dit moment hebben anderen de lichamen van hun geliefden nog niet kunnen vinden,” vertelt Abdelhamid, die midden 50 is, aan MEE.
“Alles kan vervangen worden, behalve onze dierbare moeder. Ik heb mijn geliefde moeder verloren.”
Nafati zegt dat ze iedereen probeert te verzekeren dat ze niets hadden kunnen doen om de mensen van wie ze houden te redden, omdat ze de last van het schuldgevoel van zich af wil werpen.
“Iedereen is diep getroffen door de verschrikkingen waarvan ze getuige waren of door het verlies van hun dierbaren, maar toch proberen ze veerkracht en kalmte te tonen tegenover deze tragedie”, zegt ze.
Psychologische eerste hulp
Kinderen verwerken de ramp door de gebeurtenissen na te spelen. “Water is niet het enige woord dat ze herhalen. “Overstroming”, “auto’s”, “laten we wegrennen” zijn andere dingen die herhaaldelijk uit hun mond vallen.
Soms spelen ze spelletjes waarbij ze zich inbeelden dat de overstroming terug is. “Daar ben ik gestorven,” kun je ze horen zeggen, terwijl ze hun ervaringen nauwgezet navertellen.
Nafati en haar team richten zich op het bieden van psychologische eerste hulp aan overlevenden. Ze moedigen kinderen aan om hun emoties, angsten en verdriet te uiten terwijl ze rationele verklaringen geven voor wat er is gebeurd. Zo hopen ze dat positieve gedachten over de gebeurtenis de negatieve kunnen vervangen.
Maar Nafati’s team is klein en er zijn maar weinig specialisten zoals zij in Derna. Ondertussen is de omvang van de ramp overweldigend.
Families hebben meerdere generaties tegelijk verloren, waardoor er soms maar één overlevende overbleef. Vaak waren mensen getuige van de dood van hun eigen familie.
“Ik was getuige van drie soorten sterfgevallen,” herinnert Mohsen zich. “Er was een kind dat gewurgd werd met een waslijn door de kracht van de overstroming en er was een vrouw die stierf omdat ze tegen een palmboom botste,” voegt hij eraan toe.
“Het gruwelijkste tafereel dat ik zag, was hoe gezinnen schreeuwend vanaf het dak van een gebouw door het water van de Heer werden meegesleurd alsof het een schip was, om even later in zee te verdwijnen. Elk moment hoorden we de geluiden van geschreeuw en gehuil, en in enkele ogenblikken verdwenen deze geluiden.”
Hele gemeenschappen zijn weggevaagd, samen met de ondersteunende netwerken die ze boden.
Mohammed rouwt om zijn hele buurt. “Ik ben de meeste van mijn buren kwijtgeraakt, en zoals wij zeggen: ‘buur voor thuis’. In Libië vragen we naar de buren voordat we een huis kopen. Ik weet niet hoe de straat eruit zou zien zonder mijn buren,” zegt hij.
Nafati biedt ook psychologische ondersteuning aan de hulpverleners en reddingswerkers die ter plaatse kwamen en geconfronteerd werden met onvoorstelbare gruwelen.
Toch is het niet altijd gemakkelijk om mensen aan te moedigen zich open te stellen. Naast het trauma zijn er gevoelens van trots en privacy, muren die moeilijk af te breken zijn.
“We hielden openbare sessies en privé-sessies met overlevenden, omdat veel mensen bang zijn om hun gevoelens te uiten in het bijzijn van mensen, zelfs als ze familie zijn,” zegt Nafati.