Golf van vluchtelingen overstelpt slecht uitgeruste faciliteiten op het eiland, in wat actievoerders een ‘zelfgeproduceerde’ crisis noemen.
De Italiaanse autoriteiten hebben een “hotspot” voor opvang in Lampedusa gesloten nadat woensdag 7000 vluchtelingen in 24 uur waren aangekomen, aldus de ngo Sea-Watch.
Duizenden migranten werden vastgehouden in wat NGO’s hebben veroordeeld als “opzettelijk ontoereikende en onmenselijke” faciliteiten, waar ze naar verluidt geen water en medische behandeling kregen bij stijgende temperaturen.
Lampedusa, een klein eiland in de Middellandse Zee tussen Tunesië, Malta en Sicilië, is de belangrijkste toegangspoort voor veel vluchtelingen die de Europese Unie willen bereiken.
Op videobeelden die op sociale media zijn geplaatst, is te zien hoe menigten van voornamelijk Afrikanen uit Afrika ten zuiden van de Sahara worden samengedreven door de Italiaanse politie met oproerschilden en wapenstokken.
Maar Sea-Watch vertelde Middle East Eye dat de autoriteiten het centrum woensdag “in de steek lieten” en de lokale gemeenschap achterlieten om de gedetineerden van voedsel en water te voorzien.
“De autoriteiten hebben zich volledig teruggetrokken,” vertelde Tamino Bohm, tactisch coördinator van Sea-Watch in de lucht, aan MEE. “[Ze] doen heel, heel basale dingen en mensen zijn zichzelf aan het organiseren [om hulp te bieden].”
De hotspot, die bedoeld was als tijdelijke opvangfaciliteit, heeft de afgelopen maanden te kampen gehad met dramatische overbevolking, waarbij acht keer zoveel mensen werden opgevangen als de capaciteit.
Na een bezoek in juni riepen de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR en het Kinderfonds van de Verenigde Naties (Unicef) de Italiaanse autoriteiten op om de overplaatsingen van de hotspot naar beter uitgeruste faciliteiten in het hele land op te voeren.
“Mensen zouden daar maar een korte tijd moeten zijn en naar Sicilië moeten worden overgebracht,” vertelde Bohm aan MEE. “Het werd een gevangenis. De hele zomer waren er 1-2.000 mensen in de hotspot, die bedoeld is voor 395 mensen.”
Mensen verdrinken
Tussen 1 januari en 23 juli kwamen meer dan 84.300 mensen over zee aan in Italië, een stijging van 144 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Hiervan kwam 66 procent aan land op Lampedusa, vergeleken met 48 procent in dezelfde periode van het voorgaande jaar.
Voor Sea-Watch, die vanuit de lucht toezicht houdt op mensenrechtenschendingen in het centrale deel van de Middellandse Zee, is de toestroom ongekend.
“Sinds het begin van onze organisatie hebben we nog nooit zoveel mensen op één dag zien aankomen,” vertelde Sea-Watch woordvoerder Felix Weiss aan MEE.
De stijging is deels te wijten aan een sterke toename van aankomsten uit Sfax in Tunesië, dat Libië heeft ingehaald als belangrijkste vertrekpunt voor vluchtelingen die het centrale deel van de Middellandse Zee proberen over te steken naar Europa.
Volgens gegevens van UNHCR vertrok in de eerste drie maanden van 2023 58 procent van de vluchtelingen over zee vanuit Tunesië.
“Ik zou niet zeggen dat Tunesië de nieuwe migratiehub is, maar we zien zeker een verandering in de migratieroute,” zei Weiss.
Een golf van anti-zwart geweld, ontketend door racistische opmerkingen van de Tunesische president Kais Saied, heeft geleid tot een golf van Afrikanen uit Afrika ten zuiden van de Sahara die het land ontvluchten.
Sindsdien worden zwarte migranten in Tunesië geconfronteerd met uitzetting, werkloosheid, willekeurige opsluiting en collectieve uitzettingen naar de woestijngrens met Libië.
“Het is ongelooflijk gevaarlijk geworden voor mensen uit Afrika ten zuiden van de Sahara om in Tunesië te blijven,” vertelde Weiss aan MEE.
Hoewel de oversteek van Tunesië naar Italië korter is dan de route vanuit Libië, is het dodelijker, deels door een slechtere kwaliteit van de ijzeren boot die op de route wordt gebruikt.
“Deze boten zijn ongelooflijk gevaarlijk… telkens als er een lek is of een grote golf, verdrinken er mensen,” zei Weiss.
Volgens Weiss is het de afgelopen twee maanden zo druk geworden op de route dat SeaWatch niet in staat is om de route te bestrijken. Het overwicht van de ijzeren boten bemoeilijkt ook het vermogen van de NGO om mensen in nood op te sporen, omdat de schepen moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn.
De aankomst van de vloot op Lampedusa komt nadat Tunesië en de EU een controversieel migratiepact van 1 miljard euro hebben ondertekend, een partnerschap dat door Artsen zonder Grenzen is veroordeeld omdat het de EU “rechtstreeks medeplichtig maakt aan het voortdurende misbruik en de dood van mensen die in het land vastzitten”.
Op donderdag weigerden de Tunesische autoriteiten echter de toegang aan vijf leden van het Europees Parlement (MEP’s), in wat laatstgenoemden omschreven als een “klap in het gezicht van de diplomatie”.
Volgens Weiss kunnen de moeilijke onderhandelingen invloed hebben gehad op de toename van het aantal aankomsten op het eiland.
“We denken dat de Tunesische kustwacht boten doorliet,” vertelde Weiss aan MEE. “Het geld stroomt nu niet naar Tunesië… we denken dat de Tunesische regering dit misschien heeft aangegrepen om druk uit te oefenen.”
Een zelfgeproduceerde crisis
In Italië leidden beelden van rijen wankele boten die lagen te wachten om aan te meren en opvangfaciliteiten die uit hun voegen barstten tot woede op sociale media, waarbij velen alarm sloegen over een “armada van Afrikanen” die het eiland binnenvielen.
Maar de online hysterie contrasteert bijna komisch met de situatie die Bohm, die ter plaatse is in Lampedusa, beschrijft.
Toen de autoriteiten het centrum, dat voorheen zwaar werd bewaakt door militairen, eenmaal hadden verlaten, konden de gevangenen rustig door de stad zwerven en zich mengen onder de toeristen, terwijl de lokale bevolking voor voedsel en water zorgde.
“Het is eigenlijk heel vredig en rustig,” vertelde Bohm aan MEE.
Op een online geplaatste video was te zien hoe vluchtelingen en de lokale bevolking samen dansten op een Bob Marley-coverband; een moment van diepe catharsis na jaren van segregatie.
“Het feit dat mensen zich vrij kunnen bewegen in Lampedusa en niet opgesloten zitten is een grote stap,” zei Bohm. “Het is een andere situatie dan een paar weken geleden, toen er soms 5.000 mensen op een dag aankwamen en iedereen werd opgesloten en je niemand kon zien.”
Voor Sea-Watch is de situatie op Lampedusa “zelfgeproduceerd” – een product van de gestuurde achteruitgang van het Italiaanse asielsysteem.
Volgens Bohm was de toestroom gemakkelijk te voorspellen.
“Dit is geen nieuw fenomeen,” zei hij. “Telkens als het mooi weer is, komen er mensen. Als het [net] eerder slecht weer is, heb je een file.
“We vliegen meer mensen in om op de situatie te kunnen reageren”, zei Bohm. “Als de Italiaanse autoriteiten dit zouden doen, bijvoorbeeld door van tevoren een veerboot te laten komen… dan zou de situatie heel anders zijn.”