Slechte infrastructuur en slechte voorbereiding hebben de verwoesting verergerd, zeggen analisten, terwijl klimaatverandering de storm kan hebben verhevigd.
De volledige omvang van de verwoesting die is veroorzaakt door de overstromingen in Libië wordt nog steeds duidelijk, drie dagen nadat de ramp het oosten van het land heeft getroffen.
Minstens 5.200 mensen kwamen om in Derna nadat twee dammen maandag tijdens een tropische storm instortten. Dit veroorzaakte overstromingen in de Wadi Derna, een rivier die van de Groene Bergen in het oosten van Libië door de stad naar de zee stroomt en hele wijken wegvaagde. Ongeveer 10.000 mensen worden nog vermist.
De storm Daniel brak voor het eerst uit op 4 september en trok over delen van Zuid-Europa en de Middellandse Zeekust. Minstens 15 mensen kwamen om in Griekenland, zeven in Turkije en vier in Bulgarije.
De storm trok eind vorige week richting Libië en bereikte zondag pieken van 70-80 km per uur, aldus het nationale meteorologische centrum van het land.
In de oostelijke stad al-Bayda werd maandag een nieuw neerslagrecord van 414,1 mm gevestigd, aldus het centrum. In Derna, waar de twee dammen instortten, zei een plaatselijke functionaris dat 25 procent van de stad “verdwenen” was.
In een paar dagen tijd werd de storm snel een van de dodelijkste die ooit in Noord-Afrika is geregistreerd.
Deskundigen en analisten vertelden Middle East Eye dat slechte infrastructuur en gebrek aan planning bijdroegen aan het enorme aantal slachtoffers.
Klimaatverandering heeft de storm waarschijnlijk ook verergerd, zeiden ze, en zou in de toekomst tot extreme weersomstandigheden leiden.
Zwakke infrastructuur
De storm Daniel wordt een “medicane” genoemd, een informele term voor een tropische cycloonachtige storm in de Middellandse Zee.
Medicanes komen vaker voor in westelijke delen van het Middellandse Zeegebied, in plaats van in droge gebieden zoals de kustlijn van Libië, volgens Liz Stephens, professor in klimaatrisico’s en veerkracht aan de Universiteit van Reading.
Daarom is het niveau van paraatheid en veerkracht voor regenval in droge klimaten vaak laag.
“Terwijl Griekenland heeft geleden onder grootschalige overstromingen als gevolg van de storm Daniel, is het tragische verlies van levens in Libië grotendeels te wijten aan het plotselinge falen van de dammen, waardoor er weinig tijd was om veiligheid te zoeken,” vertelde Stephens aan Middle East Eye.
“De dammen zouden het water in eerste instantie hebben tegengehouden, maar door hun falen zou al het water in één keer vrij kunnen komen.
“Het puin dat in het water terechtkwam, zou de vernietigende kracht nog hebben vergroot.”
Een vorig jaar gepubliceerd rapport van een academicus van de Omar Al-Mukhtar Universiteit in Libië voorspelde dat het gebied rond Derna een hoog overstromingsrisico had en dat de dammen regelmatig onderhoud nodig hadden.
“De dammen in Libië zijn in slechte staat en onderhoud heeft geen prioriteit,” vertelde Malak Altaeb, een onafhankelijke consultant en onderzoeker op het gebied van milieubeleid in het Midden-Oosten en Noord-Afrika (MENA), aan MEE.
“Als de dammen beter onderhouden waren, zou dat de verwoesting effectief hebben verminderd.”
Dinsdag vertelde een plaatselijke functionaris aan plaatselijke media dat een andere dam in de oostelijke regio, tussen Derna en Benghazi, vol water stond en op instorten stond.
Altaeb zei dat Libië niet beschikt over de robuuste rampenparaatheid, systemen voor vroegtijdige waarschuwing, evacuatieplannen en goed onderhouden infrastructuur die nodig zijn om “de impact van stormen te verzachten en levens te beschermen”.
Libië verkeert in een staat van onrust en instabiliteit sinds 2011, toen een door de NAVO gesteunde opstand de oude heerser Muammar Kadhafi ten val bracht.
Het land telt zeven miljoen inwoners en is verdeeld tussen een internationaal erkende regering in de hoofdstad Tripoli en een apart bestuur in het door rampen getroffen oosten.
Lubna Yousef, beleidsonderzoeker voor de MENA-regio en klimaatverandering, legt de schuld voor de verwoesting van de storm bij beide Libische regeringen.
“Evacuatieplannen, schuilplaatsen, inzicht in de potentiële omvang van de schade aan de infrastructuur en budgetten voor herstel ontbraken allemaal enorm bij beide regeringen,” vertelde Yousef aan MEE.
“Hoewel de storm als onmiddellijke katalysator diende, verergerden decennia van staatsfalen, slecht bestuur, corruptie en conflicten de gevolgen.”
Ze zei dat Oost-Libië lange tijd ontoereikende budgetten heeft gekregen voor de ontwikkeling en het onderhoud van de infrastructuur, zelfs tijdens het Kadhafi-tijdperk voor 2011.
“De storm sloeg ook laat toe, waardoor iedereen werd verrast. De mensen hadden niet verwacht dat de dam zou falen en de Libiërs zijn niet vertrouwd met natuurrampen van deze intensiteit en omvang,” voegde Yousef eraan toe.
“Er waren geen hulpbronnen waar burgers terecht konden voor begeleiding.”
Effect klimaatverandering
Volgens experts zullen wereldwijd stijgende temperaturen de kracht van stormen zoals Daniel waarschijnlijk versterken.
“Hoewel klimaatverandering waarschijnlijk zal leiden tot een algehele afname van het aantal cyclonen in het Middellandse Zeegebied, zullen de stormen die zich vormen waarschijnlijk sterker zijn, met meer intense regenval,” zei Stephens.
“Het zou interessant zijn om te evalueren of de neerslaghoeveelheden in Oost-Libië, net als temperaturen van 40 graden in het Verenigd Koninkrijk, fysiek ongeloofwaardig zouden zijn geweest zonder klimaatverandering.
Ze zei dat het ingewikkeld zou zijn om zo’n vraag vast te stellen en dat er rekening gehouden zou moeten worden met veranderingen in stormbanen en neerslaghoeveelheden.
In een rapport dat in september 2022 door een groep internationale wetenschappers werd gepubliceerd, werden het oostelijke Middellandse Zeegebied en het Midden-Oosten aangemerkt als een hotspot van klimaatverandering, waar de opwarming van de aarde bijna twee keer zo snel gaat als het wereldwijde gemiddelde.
Een dergelijke opwarming zou leiden tot hittegolven, stofstormen en stortregens, naast andere extreme weersomstandigheden, met “mogelijk ontwrichtende maatschappelijke gevolgen”, aldus het onderzoek.
“De MENA-regio is inderdaad een van de meest kwetsbare regio’s voor klimaatverandering en we zien de gevolgen al”, zegt Yousef.
“Plaatsen als Bahrein worden beschouwd als een van de meest waterbelaste gebieden in de Golfregio, terwijl andere, zoals Iran, afstevenen op een humanitaire ramp vanwege hun slechte waterbeheer.”
Ze zei dat de situatie vraagt om een coöperatieve aanpak in de regio, waar klimaatgerelateerde uitdagingen “grenzen overschrijden”.
“Libische en internationale autoriteiten moeten effectieve mitigatie- en adaptatiestrategieën implementeren om beter voorbereid te zijn op toekomstige gebeurtenissen”, aldus Altaeb.
“Regionale coördinatie is belangrijk in de nasleep van enorme gevolgen van klimaatverandering en natuurrampen om grensoverschrijdende klimaateffecten aan te pakken en kennis en middelen te delen.”