Superkrachtsysteem dat wordt gebruikt door het rampenbestrijdingsnetwerk van de VN is gebouwd op software die volgens het Amerikaanse technologiebedrijf niet mag worden gebruikt in landen die onder sancties vallen – waaronder het aardbevingsgevoelige Iran.
Een levensreddend coördinatiesysteem dat gebruikt wordt door het noodhulpnetwerk van de Verenigde Naties werd in Syrië geblokkeerd na de verwoestende aardbeving van februari vanwege Amerikaanse sancties, zo kan Middle East Eye onthullen.
MEE heeft ontdekt dat het online systeem ook ontoegankelijk lijkt te zijn in Iran, waar de snelle gecoördineerde inzet van zoek- en reddingsteams het verschil kan betekenen tussen leven en dood voor mensen die na een aardbeving vastzitten onder puin.
De aardbeving van 6 februari kostte tienduizenden mensen het leven over honderden kilometers van Zuid-Turkije en Noord-Syrië, maar er werden ook duizenden mensen uit ingestorte gebouwen gered door zoek- en reddingsteams.
Iran, dat op een zeer actieve seismische breuklijn tussen de Arabische en Euraziatische platen ligt, wordt regelmatig opgeschrikt door aardbevingen.
Teheran en de omliggende stedelijke gebieden, met een dichtbevolkte bevolking van ongeveer 15 miljoen mensen, wordt beschouwd als een van de meest kwetsbare megasteden ter wereld voor een catastrofale aardbeving.
Actievoerders op het gebied van internetvrijheid en digitale rechten vertelden MEE dat de kwestie een gevolg leek te zijn van het “te veel naleven” van Amerikaanse sancties tegen Syrië en Iran door het Amerikaanse technologiebedrijf dat de cartografische software levert waarop het VN-systeem is gebouwd.
Amir Rashidi, een Iraanse onderzoeker op het gebied van internetveiligheid en digitale rechten, zei tegen MEE: “Het probleem met de sancties waar we al lange tijd mee te maken hebben, is dat de technologiebedrijven zich er te veel aan houden. Deze bedrijven zijn bang dat ze een aanklacht of boete krijgen.”
Het systeem is ontwikkeld door de International Search and Rescue Advisory Group (Insarag) van de VN, een wereldwijd netwerk van stedelijke zoek- en reddingsteams die meestal binnen enkele uren na een ramp worden ingezet in rampgebieden.
Insarag maakt deel uit van Ocha, het VN-bureau voor de coördinatie van humanitaire zaken, dat “de wereldwijde noodhulp coördineert om levens te redden en mensen te beschermen in humanitaire crisissituaties”.
Supermachtig reddingssysteem
Het Insarag Coordination & Management System (ICMS) werd voor het eerst gebruikt tijdens de reactie op de explosie in de haven van Beiroet in 2020 en is geprezen als een “superkracht” voor degenen die verantwoordelijk zijn voor de coördinatie van de reddingsinspanningen.
Een van de ontwikkelaars van het ICMS heeft het belang ervan omschreven als “het leveren van belangrijke informatie aan de juiste mensen op de juiste plaats en op het juiste moment”.
Door gebruik te maken van een cloud-gebaseerd cartografisch platform, of geografisch informatiesysteem (GIS), ArcGIS genaamd, biedt het een real-time overzicht dat noodhulpcoördinatoren in staat stelt om de situatie ter plaatse beter te begrijpen.
Stedelijke zoek- en reddingsteams kunnen via mobiele telefoon apps details van reddingspogingen registreren, zoals geredde mensen, geborgen lichamen, verzoeken om uitrusting of versterking, voltooide werkplekken, maar ook foto’s en andere informatie versturen.
Het ICMS is echter nog een werk in uitvoering.
Een ICMS-dashboard voor de noodhulp in Turkije – de grootste operatie in de geschiedenis van Insarag, waarbij ongeveer 150 zoek- en reddingsteams betrokken waren – werd binnen twee uur na de aardbeving van 6 februari opgezet.
In een evaluatie van de reactie door Insarag werd erkend dat het systeem een “nuttig hulpmiddel” was, hoewel sommige zoekteams connectiviteitsproblemen meldden en de prioriteit van reddingswerk boven het vastleggen van gegevens en het “invullen van formulieren” benadrukten.
In Syrië echter, waar de respons van Insarag veel beperkter was, was het systeem in de kritieke eerste dagen na de aardbeving ter plaatse ontoegankelijk.
Slechts zeven stedelijke zoek- en reddingsteams – uit Tunesië, Armenië, Algerije, China, Rusland, Libanon en de Verenigde Arabische Emiraten – werden ingezet in de door de overheid gecontroleerde gebieden van Aleppo en Latakia.
Maar een ICMS-dashboard voor Syrië werd pas op de tweede dag van de operaties opgezet. Teams op de grond meldden toen dat ze geen toegang hadden tot het systeem.
In een bericht op een online prikbord voor stedelijke zoek- en reddingsteams die op 8 februari in Syrië arriveerden, stond: “Er is een probleem met ICMS in Syrië. De server van arcgis.com is geblokkeerd. Het is niet mogelijk om verbinding te maken met de server.”
Middle East Eye heeft vernomen dat teams in plaats van gegevens rechtstreeks in te voeren in het ICMS, werden gevraagd papieren formulieren in te vullen en vervolgens afbeeldingen van de formulieren via WhatsApp te versturen zodat anderen de informatie konden invoeren.
Stedelijke zoek- en reddingsteams kregen later het advies om een VPN-app te downloaden om het ICMS te kunnen gebruiken.
Peter Wolff, hoofd van Insarag’s informatiemanagement werkgroep, vertelde MEE dat de kleinschaligheid van de operatie in Syrië betekende dat het gebruik van het ICMS niet essentieel was.
“Het waren maar een paar teams en die kunnen zichzelf coördineren. Het was goed dat we het uitprobeerden en erachter kwamen hoe het werkt zonder connectiviteit. Het was voor ons een enorm leereffect,” aldus Wolff.
Verboden landen
MEE heeft begrepen dat de problemen met de toegang tot het ICMS in Syrië door Insarag werden aangekaart bij het softwarebedrijf dat het ArcGIS-platform beheert.
ArcGIS wordt ontwikkeld en onderhouden door een in Californië gevestigd bedrijf, het Environmental Systems Research Institute (ESRI).
ESRI staat niet toe dat haar producten worden gebruikt in landen waartegen de VS sancties heeft ingesteld en noemt zowel Syrië als Iran als verboden landen op haar website.
MEE vroeg journalisten in Iran en Syrië om te proberen toegang te krijgen tot de ICMS login pagina. Ze werden omgeleid naar webpagina’s met foutmeldingen met de tekst “Error loading site. Status: 500” en “403 Verboden”.
“Deze worden niet gegenereerd door de Iraanse overheid of een andere overheid,” zei Rashidi.
“Dit soort foutmeldingen worden meestal gegenereerd door degenen die deze tools of websites ontwikkelen. Waarschijnlijk blokkeren ze de toegang tot die service.”
ESRI heeft niet gereageerd op herhaalde vragen en verzoeken om commentaar van MEE.
Problemen met toegang tot ArcGIS in Iran kwamen eerder aan het licht in 2020, toen een Covid-tracking tool van de Johns Hopkins University, gebouwd op het platform, ook werd geblokkeerd, op het hoogtepunt van de pandemie.
Humanitaire vrijstellingen
Voorvechters van digitale rechten hebben er lang voor gepleit dat overheden die sancties opleggen uitzonderingen toestaan voor communicatietechnologieën met een humanitair doel, of die de vrijheid van meningsuiting bevorderen in landen waar de toegang tot internet onderhevig is aan overheidscensuur.
Vorig jaar kondigde de Amerikaanse regering een algemene vergunning aan “om de steun voor internetvrijheid te vergroten” in Iran, in reactie op een hardhandig optreden tegen demonstranten, waardoor technologiebedrijven cloud-gebaseerde diensten kunnen leveren in het land, waaronder webkaarten en internetcommunicatie.
Een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Financiën vertelde MEE dat het ook een algemene licentie had uitgegeven om “onmiddellijke noodhulp in Syrië” te ondersteunen. Algemene licenties zijn “self-executing”, zei de woordvoerder, wat betekent dat bedrijven geen aanvraag hoeven in te dienen bij het ministerie van Financiën om er gebruik van te maken.
Maar deze licentie werd pas afgegeven op 9 februari, drie dagen na de aardbeving, toen zoek- en reddingsteams al aan het werk waren in Syrië.
Actievoerders zeggen dat veel technologiebedrijven ook traag zijn geweest met het aanpassen van hun beleid om het gebruik van hun producten in landen met sancties mogelijk te maken.
“Er zijn manieren om ervoor te zorgen dat je technologie toegankelijk is. Het is maar net of het een prioriteit is”, zegt Mahsa Alimardani, onderzoeker bij mensenrechtenorganisatie Article 19, die zich richt op vrijheid van meningsuiting en toegang tot online informatie in Iran.
“Ik denk dat de lessen van de Covid-19 kaart niet zijn toegepast,” zei ze tegen MEE.
Alimardani zei dat Insarag en Ocha ook “aandacht zouden moeten besteden aan toegankelijkheid”.
Wolff vertelde MEE dat Insarag trainingssessies had gehouden met een Iraans team, waarin ze gegevens hadden verzameld met behulp van hun mobiele telefoons, maar hij zei dat deze sessies in Turkije hadden plaatsgevonden.
Insarag had ook een aardbevingsoefening gehouden met deelnemers uit Teheran, voegde hij eraan toe.
“Dus soms werkt het tenminste,” zei Wolff in antwoord op een vraag of Insarag op de hoogte was van toegankelijkheidsproblemen van het ICMS in Iran.
Hij zei dat Insarag ook haar trainingsmateriaal had bijgewerkt om ICMS-gebruikers te adviseren om verbinding te maken via VPN, of om foto’s van papieren formulieren in te dienen bij mensen met toegang tot het systeem, in situaties waarin het systeem ter plaatse niet toegankelijk was.
Ramp van de eeuw
Insarag-functionarissen zeggen dat het gebrek aan toegang tot het ICMS niet veel verschil heeft gemaakt voor de zoek- en reddingsactie in Syrië.
Wolff zei dat stedelijke zoek- en reddingsteams laat in het land waren aangekomen, toen de hoop op het vinden van nog meer overlevenden al vervloog.
Tijdens een Insarag-bijeenkomst in Singapore weken na de aardbeving identificeerden teamleiders andere problemen in Syrië, waaronder het gebrek aan bewustzijn van de regering over internationale responsmechanismen en het ontbreken van een basisstructuur om hulp te ontvangen en te coördineren, waaronder zoek- en reddingsteams.
MEE heeft eerder gerapporteerd over de mislukkingen van de VN-reddingsoperatie in het door de oppositie gecontroleerde noordwesten van Syrië.
Maar in Iran zou het falen van het coördinatiesysteem van Insarag rampzalige gevolgen kunnen hebben voor de zoek- en reddingsoperaties.
In februari waarschuwde de voorzitter van de gemeenteraad van Teheran, Mehdi Chamran, dat een aardbeving in de Iraanse hoofdstad “de ramp van de eeuw” zou zijn.
Insarag heeft teams naar Iran gestuurd na een aardbeving in 2003 met een epicentrum vlakbij de zuidoostelijke stad Bam. Meer dan 41.000 mensen kwamen om het leven en 87 procent van de gebouwen in de stad werd verwoest, volgens een evaluatie van de VN.
Iran wil momenteel lid worden van Insarag. Iraanse en VN-functionarissen hielden eerder deze maand een online bijeenkomst om het idee te bespreken om twee in Teheran gevestigde stedelijke zoek- en reddingsteams te laten toetreden tot het netwerk, volgens een bericht in de Tehran Times.
MEE vroeg Ocha of de kwestie van sancties en het ICMS tijdens de bijeenkomst was besproken, maar had op het moment van publicatie nog geen antwoord ontvangen.
Rashidi vertelde MEE dat gegevens verzameld via het ICMS van vitaal belang kunnen zijn in de nasleep van een aardbeving in Iran, vanwege lokale beperkingen op internetgebruik en strenge controles op de informatiestroom.
“Er was absoluut geen transparantie tijdens Covid. Niemand wist wat er aan de hand was. Bij een aardbeving is het net zo. Toegang tot dit soort informatie is dus essentieel voor de openbare veiligheid,” zei .
“Toegang tot internet is een recht, en censuur en sancties schenden allebei het recht van Iraniërs op toegang tot internet.”
Geospatiale informatie
Andere klanten van ESRI lijken meer succes te hebben met het gebruik van de cartografische systemen van het bedrijf om de gebeurtenissen in Syrië te volgen.
ESRI levert ook cloud computing diensten aan de National Geospatial-Intelligence Agency (NGA), die geospatiale inlichtingen, of Geoint, levert aan andere inlichtingendiensten en aan de Amerikaanse strijdkrachten.
De rol van de NGA en het belang van Geoint bij het monitoren van de bewegingen van concurrerende facties in Syrië tijdens de voortdurende burgeroorlog in het land werden benadrukt door Robert Cardillo, de directeur van het agentschap, in een verklaring voor de House Armed Services Committee in 2017.
Cardillo vertelde de commissie dat de NGA continu “een web van concurrerende belangen, tegenstrijdige partijen en complexe allianties” in Syrië en Irak in de gaten hield.
“Dit omvat het monitoren van Syrië en de reactie van Isis op acties van traditionele statelijke actoren, zoals Rusland, Iran en Turkije, evenals niet-statelijke actoren, zoals Hezbollah, sjiitische milities en Koerdische milities.”