De Wagner Group, die een centrale rol speelde in de oorlog van Rusland tegen Oekraïne, heeft zijn capaciteiten aangescherpt in Syrië, Libië en elders in Afrika.
De rebellie van de Wagner Group tegen de Russische staat zal grote gevolgen hebben, niet alleen voor de operaties van de groep in het Midden-Oosten, maar ook voor het vermogen van Moskou om de financiële en militaire netwerken te vervangen die door de paramilitaire groep in de regio worden onderhouden.
De huurlingengroep, die zaterdagnacht een vermeende gewapende muiterij lanceerde, heeft de afgelopen tien jaar een spinnenweb van militaire, zakelijke en politieke relaties opgebouwd dat Libië, Syrië, Soedan en de Verenigde Arabische Emiraten omvat.
De Wagner-troepen die in Oekraïne vechten waren tot voor kort ook een cruciale steun voor het Russische leger op het slagveld. De zelfgefinancierde troepenmacht bezorgde Rusland onlangs zijn eerste zichtbare overwinning toen het de strategische stad Bakhmut veroverde.
Maar de aanzienlijke capaciteiten van de groep waren misschien niet zo goed ontwikkeld als ze geen ervaring had opgedaan in het Midden-Oosten en Afrika. De huurlingen van Wagner hebben hun tanden gezet in het zij-aan-zij vechten met Russische troepen op de slagvelden van Syrië, als een zelfstandige eenheid in Libië en zijn zelfs betrokken bij de huidige conflicten in Soedan, Mali en de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR).
“Wagner begon zijn operaties in Afrika echt in Libië en deed dat op een zeer effectieve manier. Het was een bruggenhoofd dat de VAE destijds faciliteerden van waaruit Wagner echt kon uitbreiden,” vertelde Andreas Krieg, universitair hoofddocent veiligheidsstudies aan het King’s College in Londen, aan Middle East Eye.
Hoewel Wagner geen officieel bedrijf is in Rusland, omdat het bestaan van particuliere militaire bedrijven niet is toegestaan, heeft de groep niettemin lege vennootschappen buiten het land opgericht die het gebruikte om zijn operaties zelf te financieren en zichzelf aan de macht te brengen.
Het “strategisch belangrijke” bruggenhoofd in Libië stelde de groep in staat om banden te smeden met Mohamed Hamdan Dagalo, beter bekend als Hemeti, die aan het hoofd staat van de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF), voegde Krieg eraan toe.
De RSF, een militiemacht zoals Wagner, is nu verwikkeld in een eigen opstand tegen de Soedanese staat.
Wagner en de VAE
Wagner, dat onder controle staat van Jevgeni Prigozjin, tot voor kort een nauwe bondgenoot van de Russische president Vladimir Poetin, is door de Verenigde Staten en andere landen gesanctioneerd voor een netwerk van investeringen in plaatsen als Soedan, Mali en de CAR.
Miljarden dollars aan goud zouden van Soedan naar de VAE zijn gevloeid, waarvan algemeen wordt aangenomen dat Wagner een groot deel heeft gefaciliteerd.
Amerikaanse functionarissen hebben openlijk verklaard dat ze geloven dat een deel van de goudmijnconcessies van Wagner deels is doorgesluisd naar de goudvoorraad van 130 miljard dollar van Moskou, om de regering van Poetin te helpen het effect te omzeilen van de economische sancties die zijn opgelegd vanwege de oorlog in Oekraïne.
“Het Kremlin vertrouwde op de VAE om veel van de Wagner-operaties in Afrika in 2018 te faciliteren, omdat het op dat moment een instrument van de Russische gedeeltelijk soft power maar ook hard power was,” zei Krieg.
Vorig jaar beschuldigden de VS huurlingen van Wagner van het exploiteren van natuurlijke hulpbronnen in de CAR, Mali, Soedan en elders op het continent, wat ze niet hadden kunnen doen zonder de VAE.
“Prigozhin in het bijzonder had goede relaties met de VAE, wat een belangrijke partner voor Rusland is omdat er veel persoonlijke privé-netwerken zijn tussen Abu Dhabi en Kremlin-elites,” zei Krieg.
De miljardenvraag is nu in hoeverre Poetin druk zal uitoefenen op de president van de VAE, Mohammed bin Zayed Al Nahyan, om deze netwerken “aan banden te leggen”, aldus Krieg.
“Wagner zou niet kunnen opereren als ze geen toegang meer hadden tot de infrastructuur, de financiële logistiek en de infrastructuur voor de goudhandel die de VAE hebben geleverd”, voegde hij eraan toe.
Terwijl de band tussen Wagner, Soedan en de VAE een belangrijke relatie is die alle partijen aanzienlijke geldbedragen heeft opgeleverd, zijn de militaire vaardigheden van de Russische paramilitaire groep veelgevraagd in andere conflictgebieden.
De strategische belangen van Rusland in Libië
Sinds 2019 hebben huurlingen van Wagner een cruciale rol gespeeld in het helpen van de oostelijke afvallige militaire commandant van Libië, die krijgsheer Khalifa Haftar is geworden, om de controle over de zuidelijke en oostelijke regio’s van het land te behouden.
“Zonder een alternatieve buitenlandse veiligheidsparaplu zou de terugtrekking van Wagner een bedreiging vormen voor de invloed van Haftar in het oosten en zuiden van Libië,” zegt Ferhat Polat, een onderzoeker aan de Universiteit van Exeter met een focus op Libische zaken.
Met de hulp van Wagner is het Libische conflict in feite een koude oorlog geworden. Het Libische Nationale Leger (LNA) van Haftar en de internationaal erkende regering in Tripoli kijken waarschijnlijk naar de gebeurtenissen in Rusland en wat dit zou kunnen betekenen voor de machtsverhoudingen in het land.
“De huurlingen van Wagner hebben gezorgd voor de nodige militaire expertise en middelen die niet beschikbaar zijn binnen de LNA,” vertelde Polat aan MEE.
“De toegenomen aanwezigheid van het Kremlin heeft hen meer invloed gegeven op westerse machten. De terugtrekking van Wagner-strijders kan gevolgen hebben voor de geostrategische belangen van Rusland. Het blijft echter onduidelijk of Rusland zijn huurlingen daadwerkelijk uit Libië zal terugtrekken,” zei hij.
Ondertussen zijn er onbevestigde berichten dat het Russische leger de Wagner-groep heeft aangevallen in Noord-Syrië, een ander gebied waar de paramilitaire groep al lange tijd actief is.
Wagner’s aanwezigheid in Syrië
Syrië was een van Wagners eerste uitstapjes buiten Europa. De groep zette huurlingen in om aan de zijde van de troepen van Bashar al-Assad te vechten in 2015, op hetzelfde moment dat Poetin een luchtcampagne lanceerde ter ondersteuning van Damascus.
Het is moeilijk om op dit moment “gewaagde conclusies” te trekken en de situatie die zich ontvouwt heeft een “enorme potentiële impact op de oorlog in Oekraïne en op het buitenlands beleid van Rusland in het Midden-Oosten in het algemeen”, aldus Giorgio Cafiero, CEO van het in Washington gevestigde adviesbureau voor geopolitieke risico’s Gulf State Analytics.
“Het is duidelijk dat wat er in Rusland gebeurt de Russische eenheid ondermijnt en dat actoren in het Midden-Oosten mogelijk anders naar Rusland gaan kijken”, zei hij.
Syrië is een van de weinige publiekelijk gedocumenteerde conflictgebieden waar Amerikaanse troepen rechtstreeks Wagner-strijders hebben ingezet. In 2018 doodde het Amerikaanse leger tussen de 200 en 300 pro-Assad strijders, waarvan werd aangenomen dat velen huurlingen van Wagner waren, nadat ze een Amerikaanse militaire buitenpost in het oosten van Syrië hadden aangevallen.
Syrië is een spil voor de projectie van regionale macht door Moskou. Rusland heeft strategische toegang tot de oostelijke Middellandse Zee via zijn marinebasis in Tartus. Ondertussen hebben bedrijven die banden hebben met Wagner lucratieve belangen verworven in olie- en gasvoorraden in gebied dat vroeger werd gecontroleerd door de Islamitische Staat.
“Hoe de laatste crisis zich ook ontvouwt, de machtsprojectie van Rusland zal zeker afnemen in de MENA-regio”, zegt Yonatan Touval, een analist aan het Israëlische Instituut voor Regionaal Buitenlands Beleid (Mitvim).
Post-Wagner machtsvacuüm
Terwijl de oorlog in Oekraïne ertoe heeft geleid dat Rusland zijn militaire aanwezigheid in Syrië heeft moeten verminderen, heeft Wagner daar ook de gevolgen van ondervonden.
“Wagner Group heeft ook moeite om zijn activiteiten op meerdere fronten te behouden, met als extra uitdaging de sterke druk die de VS uitoefent op zijn bondgenoten in het Midden-Oosten om zijn huurlingen uit Soedan en Libië uit te wijzen,” vertelde Touval aan MEE.
“De hamvraag is of deze ontwikkelingen een machtsvacuüm zullen creëren waardoor andere spelers hun intrede kunnen doen, met als keerzijde een snelle destabilisatie in gebieden als Syrië en Libië.”
De verzwakkende Russische hand in de regio is al voelbaar. MEE meldde vorig jaar dat Rusland zijn wapenleveranties aan klanten in het Midden-Oosten moest uitstellen vanwege bevoorradingstekorten als gevolg van de oorlog in Oekraïne.
Terwijl de militaire aanwezigheid van Rusland in Syrië betekent dat de activiteiten van Wagner in Libië en andere Afrikaanse landen snel kunnen worden gestopt, zal dit “moeilijker” worden als Moskou de groep gaat liquideren, zegt Kirill Semenov, een niet-resident expert bij de Russische Raad voor Internationale Zaken.
“Er zijn geen Russische troepen in deze andere regio’s en de lokale regimes werken rechtstreeks met Wagner en niet met officiële Russische structuren,” zei Semenov, die MEE toesprak vanuit Rusland.
“Het kan niet worden uitgesloten dat als de opstand wordt onderdrukt, en ik hoop dat dit snel zal gebeuren, de Wagner-vestigingen in Afrika veranderen in volledig oncontroleerbare huurlingenstructuren die zelf banden zullen opbouwen met lokale regeringen zonder rekening te houden met Moskou,” zei Semenov.