Van Jordanië tot de VAE worden de inspanningen om de banden met Syrië te herstellen opgevoerd in de nasleep van twee dodelijke aardbevingen.
Arabische landen versnellen hun inspanningen om de banden met de Syrische president Bashar al-Assad aan te halen in de nasleep van twee dodelijke aardbevingen, waardoor de kloof tussen regionale hoofdsteden die Damascus uit de kou willen halen en westerse mogendheden die tegen normalisatie zijn, mogelijk nog dieper wordt.
Sinds de twee aardbevingen vorige week het zuiden van Turkije en het noorden van Syrië troffen, waarbij ten minste 41.000 doden vielen, heeft Assad condoleances gekregen van Arabische mederegeerders, hulp ontvangen van rijke Golfstaten en zelfs een toezegging gekregen van Tunesië om de banden met zijn regering aan te halen.
Het meest prominente diplomatieke bezoek in de afgelopen twee weken kwam echter uit Jordanië, een van Washingtons trouwste bondgenoten in de regio. Minister van Buitenlandse Zaken Ayman Safadi had woensdag in Damascus een ontmoeting met Assad, voor het eerst sinds het uitbreken van de Syrische oorlog tien jaar geleden.
Hoewel Jordanië voor hulp sterk afhankelijk is van de VS, is het Hasjemitische koninkrijk ingegaan tegen de tweepartijenconsensus in Washington, die blijft oproepen om Assad als een paria te behandelen. In oktober 2021 voerde koning Abdullah II een telefoongesprek met Assad.
“Dit is een keerpunt in een trend van vier jaar voor actoren die verder willen gaan met normalisatie,” vertelde Natasha Hall, een senior fellow bij het in de VS gevestigde Centre for Strategic and International Studies.
“We zien dat hooggeplaatste diplomaten Assad ontmoeten en ook echte materiële steun naar het regime gaan,” voegde ze eraan toe.
Een zeldzame kans
Op woensdag kondigden de VAE een extra bedrag van 50 miljoen dollar aan voor hulp aan het door de aardbeving getroffen land, waardoor de totale hulp die de Emiraten hebben toegezegd op 100 miljoen dollar komt. Volgens de staatsmedia van de Emiraten zijn er al 38 vluchten vertrokken met 1.243 ton voedsel en medicijnen aan boord.
De VAE hebben het voortouw genomen in een trend om Assad terug in de regionale gelederen te brengen. Een hoge inlichtingenfunctionaris van een Arabische buurstaat van Syrië vertelde dat Assad en de emirische president Mohamed bin Zayed “uitstekende betrekkingen onderhouden”.
De VAE heropende zijn Syrische ambassade in 2018. Vorig jaar bezocht Assad Abu Dhabi en Dubai tijdens zijn eerste reis naar een Arabische staat sinds het begin van de Syrische oorlog.
“De Emiraten leiden de diplomatieke reactie op de beving en Saoedi-Arabië kijkt toe,” zei Andrew Tabler, senior fellow bij het Washington Institute for Near East Policy en voormalig directeur Syrië bij de Nationale Veiligheidsraad van het Witte Huis.
Net als de VAE steunde Saoedi-Arabië de rebellen in de eerste dagen van de Syrische oorlog. In 2021 bezocht het hoofd van de Saoedische inlichtingendienst, Khalid al-Humaidan, Damascus, maar Riyad heeft zich langzamer opnieuw met Syrië ingelaten dan zijn kleinere buurland aan de Golf.
Dinsdag landde een Saoedisch vliegtuig met hulpgoederen in het door de regering gecontroleerde Aleppo, het eerste bezoek sinds de twee landen in 2012 de banden hebben verbroken.
“Landen die geneigd waren Assad te steunen, hebben de kans die de aardbevingen bieden, aangegrepen”, zei Dareen Khalifa, senior Syrië-analist bij de International Crisis Group, maar hij waarschuwde dat Damascus daardoor niet noodzakelijk op het spoor komt van normalisatie.
“Hulp sturen in deze situatie staat niet gelijk aan normalisatie,” zei Khalifa tegen bronnen.
Een dag na de beving kreeg Assad een telefoontje van de Egyptische president Abdel Fattah el-Sisi, het eerste tussen de twee leiders.
Egypte beloofde te helpen “de positie van Syrië in de Arabische wereld te herstellen” na een ontmoeting in 2021 in New York tussen de ministers van Buitenlandse Zaken van beide landen, maar Caïro is onverschillig geweest om verder te gaan dan retoriek. Zo zei een hoge Europese ambtenaar onlangs dat Egypte terughoudend is om via Syrië gas te leveren aan Libanon vanwege de Amerikaanse sancties.
“Egypte is bezorgd over het standpunt van Amerika inzake Assad,” vertelde de hoge inlichtingenambtenaar. “Ze bewegen niet zo snel.”
‘Laat naar Aleppo’
Assad kon het tij van de Syrische oorlog keren met de hulp van Rusland en Iran. De gevechten zijn grotendeels geluwd en Damascus controleert tweederde van het Syrische grondgebied, maar de economie is verlamd door westerse sancties, corruptie en een financiële crisis in buurland Libanon.
Volgens analisten onderstreept de trage reactie van Assad op de beving de economische problemen van zijn regering. De Syrische leider deed er twee dagen langer over om Aleppo te bezoeken dan president Recep Tayyip Erdogan om de door de aardbeving getroffen gebieden in Turkije te bezoeken.
“Assad doet net als Erdogan en probeert kracht uit te stralen tegenover de aardbevingen, maar hij was een beetje laat in Aleppo. Dat komt omdat hij niet met lege handen kan komen,” vertelde Fabrice Balanche, universitair hoofddocent aan de Universiteit van Lyon II en Syrië-specialist, aan MEE.
“Hij (Assad) moet geld en hulp meenemen. Daarvoor moest hij wachten op steun van buiten het land,” voegde hij eraan toe.
Tijdens het bezoek van Assad hadden delen van Aleppo die normaal slechts enkele uren per dag stroom hebben, 24 uur per dag stroom, vertelden twee bewoners die in de wijk Al-Midan van de stad wonen aan MEE. Na het vertrek van Assad werd de stroom afgesloten.
Vorige week kondigden de VS aan de sancties tegen Syrië voor 180 dagen te versoepelen voor transacties in verband met de hulpverlening bij de aardbeving. Het besluit kwam er terwijl er een debat woedde over de impact van de sancties op de hulpverlening bij de aardbeving.
Humanitaire hulp is technisch gezien vrijgesteld van westerse sancties en 91% van de VN-hulp aan het door de regering gecontroleerde Syrië is afkomstig van de vier grootste sanctieautoriteiten ter wereld: de EU, de VS, het Verenigd Koninkrijk en Canada. Maar banken zijn vaak terughoudend met transacties waarbij Syrië betrokken is.
Waar de sancties het meeste effect hebben gehad, is het belemmeren van pogingen om Golfstaten en regionale investeerders ertoe te bewegen de wederopbouw van Syrië, die volgens VN-ramingen ongeveer 250 miljard dollar zal kosten, te gaan financieren.
“Assad wil de aardbeving gebruiken om de sancties op te heffen, maar ik denk niet dat hij daarin zal slagen”, aldus Blanche.
“Europa en de VS zullen de sancties niet opheffen, zeker niet nu Syrië Rusland steunt en de oorlog in Oekraïne woedt,” voegde hij eraan toe.
Olijftak naar Poetin
Voor een energierijk land als Saoedi-Arabië is het sturen van een paar vliegtuigladingen hulp naar Assad een goedkoop politiek gebaar, vergelijkbaar met Sisi die de historische macht van Egypte in de Arabische wereld gebruikt om per telefoon gelukwensen te brengen. Beide landen willen ook graag de betrekkingen met Assads belangrijkste geldschieter, Rusland, in stand houden.
“Dit is een gemakkelijke olijftak naar Moskou. Egypte blijft afhankelijk van Rusland voor graanleveringen, terwijl Saudi’s hun Opec+ relatie willen behouden,” aldus Blanche.
Khalifa van ICG ziet ook cynisme achter de gebaren van Arabische solidariteit.
“Eén doel dat Arabische leiders hebben van normalisatie is dat ze niet houden van het idee dat een Arabische medeleider door de internationale gemeenschap wordt uitgekozen om te worden vermoord,” zei ze.
Assad heeft zelf ook een paar PR-overwinningen behaald door de verwoestende bevingen.
Maandag zei de VN dat zij “ingenomen” was met zijn besluit om de grensovergangen Bab al-Salam en Al Ra’ee van Turkije naar het noordwesten van Syrië gedurende drie maanden open te stellen voor hulpgoederen.
De grensposten liggen echter in gebied dat wordt gecontroleerd door door Turkije gesteunde rebellen. Rusland heeft zijn veto in de VN-Veiligheidsraad onthouden om de opening mogelijk te maken. De hulp zal voornamelijk worden geleverd aan door Turkije gesteunde troepen.
“Het is gemakkelijk om grootmoedig te lijken als je dat deel van Syrië al tien jaar niet meer onder controle hebt”, zei Tabler, de voormalige hoge VS-functionaris, tegen MEE. “Ze zeggen dat de kunst van de diplomatie is om iets weg te geven wat je niet hebt om jezelf goed te laten lijken.”
Tabler zegt dat de aardbevingen waarschijnlijk de reeds lopende normalisatie-inspanningen zullen versnellen en signalen kunnen geven voor de toekomst.
“We zullen veel leren over hoe landen die hulp verlenen aan Syrië denken over normalisatie op basis van de hoeveelheid hulp die ze verlenen en de doelen. Hebben ze kritiek of vragen over de bestemming? Of geven ze het regime carte blanche?” zei hij.
De focus op hulp zou het voor de VS ook moeilijker kunnen maken om bondgenoten die de banden aanhalen te bestraffen. Hij is er echter minder zeker van dat de partners van Washington resultaten zullen boeken, aangezien “alle concessies die Assad doet tactisch en moeilijk meetbaar zullen zijn”.
De Iraniërs eruit schoppen
De Arabische hoofdsteden delen dezelfde veiligheids- en economische zorgen over Syrië. Jordanië en Libanon hopen uiteindelijk miljoenen vluchtelingen naar het land terug te sturen. Voor de oorlog was Syrië voor hen ook een belangrijke handelspartner. Ondertussen willen de Golfstaten de invloed van Iran indammen.
Ook in Turkije gaan steeds meer stemmen op om de banden te herstellen, en Rusland bemiddelde eind vorig jaar bij een ontmoeting op hoog niveau tussen Syrische en Turkse defensiechefs. Ankara zou de hulp van Assad kunnen gebruiken om Koerdische strijders langs zijn grens uit te roeien.
Ondertussen beginnen duizenden Syrische vluchtelingen die de aardbevingen van vorige week in Turkije hebben overleefd, terug te keren naar de door de rebellen gecontroleerde gebieden in Syrië.
Maar Khalifa, van de ICG, zegt dat de afgelopen tien dagen de grenzen van het spreken over normalisatie onderstrepen.
“Dit was een gouden kans voor Assad om Erdogan te bellen en samenwerkend over te komen, maar dat heeft hij niet gedaan. Het regime zit vast in zijn eigen wegen,” zegt ze.
Net als Tabler is ook zij sceptisch of Assad bereid – of in staat – is te leveren wat de Golfstaten of Ankara willen. “Syriës buren hebben losstaande doelen van normalisatie, zoals het verminderen van Iraanse invloed.”
“Hoe stelt praten met Assad Turkije of Jordanië in staat miljoenen vluchtelingen terug te sturen, laat staan de Iraanse troepen eruit te schoppen of de YPG aan te vallen,” zei ze, verwijzend naar Koerdische strijders.
Assad is sterk afhankelijk van door Iran gesteunde milities om zijn greep op het land te behouden. Dit is een van de redenen waarom Balanche sceptisch is dat de grootste prijs van de regio, Saoedi-Arabië, verder zal gaan dan “kleine” optredens zoals hulpleveranties,
“Gezien de aanhoudende macht van Iran en Hezbollah in Syrië, is het onzin dat Riyad het regime steunt.