Terwijl de Israëlische staat wordt opgesplitst en aangepakt door zijn nieuwe extreem-rechtse, ultra-religieuze regering, rafelt de structuur ervan uiteen.
De nieuwe Israëlische regering die donderdag werd ingehuldigd is een keerpunt in de geschiedenis van dit land: zij heeft een agenda omarmd die, indien uitgevoerd, het democratische weefsel van de Joodse staat ernstig zou “samentrekken”.
Het verval van de democratische normen zwelt al jaren aan in Israël, meestal uitgedrukt in retoriek en proclamaties. Tot de natiestaatwet van 2018 die de joodse suprematie vastlegt, had het niettemin een beperkte manifestatie in wetgeving.
Nu deze staat zijn 75ste verjaardag nadert, is het duidelijk dat liberalisme en democratische waarden in het algemeen niet voldoende geliefd of diep ingeworteld waren.
De nieuwe regering staat op het punt een regimeverandering te omarmen, een versie van Viktor Orbans “onliberale democratie”. De coalitie, bestaande uit Benjamin Netanyahu’s Likud en vijf andere partijen, zal het conservatieve, religieuze en nationalistische, landgerichte karakter van de Israëlische staat versterken.
Het was enigszins verrassend dat de Joden in Palestina, toen zij tijdens de oorlog van 1948 de weg naar onafhankelijkheid insloegen, in eerste instantie het idee en de praktijk van een democratische natiestaat omarmden. De meeste Joden uit die tijd kwamen uit Oost-Europa, met weinig of geen democratische ervaring; de Joden die later uit Noord-Afrika naar Palestina kwamen, waren niet anders. In de vroege geschriften van de zionistische leiders is geen enkele canonieke of substantiële tekst over democratie te vinden, en het concept komt niet voor in Israëls Onafhankelijkheidsverklaring.
Maar hoewel de Israëliërs er toch in slaagden een democratische staat te vormen met belangrijke liberale beginselen voor zijn Joodse burgers, is het, nu deze staat zijn 75ste verjaardag nadert, duidelijk dat liberalisme en democratische waarden in het algemeen niet voldoende geliefd of diep ingeworteld waren. De Palestijnse burgers zouden aanvoeren dat zij nooit van deze waarden hebben geprofiteerd.
Mettertijd heeft de Israëlische bezetting dus steeds meer nationalisme en racisme gekweekt om de ontmenselijking, onderwerping en onteigening van de Palestijnen te rationaliseren.
Het voortdurende en groeiende conflict ter plaatse laat bij velen weinig geduld over voor de complexe werking van de democratie en haar vervelende machtsverdeling, en voor een liberale visie in het algemeen. Het pad voor autoritaire ideeën en voor de achteruitgang van individuele rechten is dus in Israël geëffend. Volgens gegevens van Freedom House zijn de liberale rechten, zowel politieke als burgerlijke, in Israël tussen het aan de macht komen van Netanyahu in 2009 en 2020 geleidelijk teruggelopen (een daling van respectievelijk 6,5 procent en 8 procent). Vanaf nu zou de achteruitgang nog veel sneller kunnen gaan.
Deze radicaal rechtse vleugel introduceert de rationale van de militaire regering, als systeem voor het beheer van de bevolking, in het Israëlische politieke leven.
Het militaire regeringsmodel in de bezette gebieden bevordert ook de autoritaire mentaliteit van rechts, aangezien in dit type regering de macht uitsluitend berust bij de uitvoerende macht (de plaatselijke commandant), die ook de hoogste wetgever is en degene die de rechters benoemt – en hij/zij is niet onderworpen aan de toetsing van deze rechtbanken.
Met andere woorden, een militaire regering is (volgens het internationaal recht) een regime zonder scheiding der machten, met slechts één centrum van gezag. Aangezien extreem-rechts in Israël de militaire regering voor zijn eigen belangen wil overnemen, opereert het ook in omgekeerde richting: deze radicaal-rechtse vleugel introduceert de rationale van de militaire regering, als een systeem om bevolkingen te beheren, in het Israëlische politieke leven.
Aangezien de militaire regering in de bezette gebieden decennialang heeft bewezen rechts doeltreffend te kunnen dienen, door generaties Israëlische soldaten is uitgeoefend en de politieke elite van het land goed kent, is het bijna vanzelfsprekend dat deze logica de Israëlische democratie van binnenuit hervormt.
Opkomend autoritarisme
De nieuwe coalitie, die een kleine meerderheid van vier zetels in het parlement heeft behaald, streeft inderdaad naar een soort revolutie: het verkleinen van Israëls hooggerechtshof en het rechtssysteem in het algemeen.
Zij is van plan nieuwe wetgeving in te voeren waardoor het parlement de rechterlijke toetsing relatief gemakkelijk kan doorbreken en wetten die door het hooggerechtshof zijn verworpen, opnieuw kan uitvaardigen.
Hierdoor zal het Israëlische parlement, de Knesset, stukken wetgeving kunnen aanvaarden die de gelijkheid en de grondrechten schenden van onder meer Palestijnse burgers, de LGBTQ-gemeenschap, hervormde en conservatieve joden, en vluchtelingen en illegale immigranten. (De politisering van benoemingen in de rechtbank en van sleutelposities in het burgerlijk bestuur zou de volgende stap kunnen zijn).
Bovendien zullen jonge ultraorthodoxe mannen, die op weg waren naar een betere integratie in de beroepsbevolking en het vervullen van de militaire dienstplicht, net als andere Joodse Israëli’s, het roer omgooien. De staat zal nu de financiering van hun yeshivas drastisch verhogen. De hervormingen in het rechtssysteem en de voorgestelde nieuwe wetgeving zouden deze flagrante oneerlijkheid en ongelijkheid kunnen beschermen.
Het opkomende autoritarisme in Israël is echter vreemd. Meestal belijdt autoritarisme de noodzaak van een unitaire machtsvestiging omwille van de efficiëntie en de slagvaardigheid van de staat. De nieuwe coalitie houdt vast aan deze visie, maar benadert het staatsbestuur als een samenstel van eenheden, middelen en bevoegdheden, en verslindt deze naargelang haar sectorale behoeften.
Erger nog, sommige instellingen van de staat (waaronder het kantoor van de procureur-generaal, de politie, het ministerie van Onderwijs en soms zelfs het leger) worden voorgesteld als besmet met “liberale ideeën”, als tegenstanders van “het volk”, alleen maar omdat ze proberen een zekere mate van burgerzin te behouden, volgens de wet te opereren, of het algemeen welzijn in ruime zin na te streven.
De voorbeelden van de chaos en afbraak van de Israëlische staat door de nieuwe regering zijn talrijk. Zo zijn bijvoorbeeld afdelingen van het ministerie van Onderwijs aan de controle onttrokken en onder ministers van verschillende partijen geplaatst, die elk hun eigen wereldbeeld bij de jeugd willen inbrengen. Zonder onderwijs dat gericht is op een zekere mate van gemeenschappelijke identiteit en waarden, zullen de kloven en verdeeldheid in de Israëlische samenleving mettertijd toenemen.
Het ministerie van Defensie blijft onder controle van Likud, maar het is ook verdeeld en krijgt twee ministers. De minister van Financiën, de kolonist Bezalel Smotrich van de extreem-rechtse partij Religieus Zionisme (die zelf slechts gedeeltelijk in militaire dienst is geweest), wordt ook minister op het ministerie van Defensie. Hij zal de volgende militaire commandanten benoemen die verantwoordelijk zijn voor het bestuur van de bezette gebieden, en zal toezicht op hen houden. Deze politisering van de militaire regering zal waarschijnlijk het opleggen van Israëlisch burgerrecht in joodse nederzettingen vergemakkelijken, en zal Smotrich controle geven over kritisch beleid van het leger op de Westelijke Jordaanoever, en over de bouw van nederzettingen daar.
Wellicht de meest alarmerende stap in de herstructurering van de staat is de benoeming van Itamar Ben-Gvir, leider van de extreem-rechtse Jewish Power partij, tot minister van nationale veiligheid, verantwoordelijk voor de politie. Toen ik voor het eerst van deze benoeming hoorde, terwijl ik in het bos liep met mijn koptelefoon op, begon ik onbedaarlijk te lachen, waarbij ik de vogels de stuipen op het lijf joeg. Het was een bittere, wanhopige lach, omdat het me duidelijk werd dat nu alles mogelijk is, de ineenstorting compleet is, en dat Netanyahu en zijn assistenten bewust flirten met een ramp.
Ben-Gvir, een voormalig volgeling van de racistische extremist rabbi Meir Kahane, heeft een lange staat van dienst wat betreft het aanzetten tot Joods geweld tegen Palestijnen, en is in het verleden veroordeeld zowel voor het steunen van een terroristische organisatie als voor het aanzetten tot racisme.
Meer recent heeft het hoofd van de politie hem ervan beschuldigd een belangrijke oorzaak te zijn van het ernstige geweld tussen Joodse en Palestijnse burgers in gemengde steden in mei 2021, waarbij hij de regering van Netanyahu destijds vertelde: “De persoon die verantwoordelijk is voor deze intifada is Itamar Ben-Gvir.”
Nu zal Ben-Gvir de baas zijn van dezelfde politiechef, alleen met veel meer bevoegdheden dan welke minister van politie voor hem dan ook. Hij zal de modus operandi van de politie kunnen beïnvloeden, en de betrekkingen tussen Joden en Palestijnen verder kunnen aanwakkeren – alleen deze keer van “binnenuit” en met gebruikmaking van de middelen van de staat. Hij zal zelfs een soort privé-leger hebben, aangezien de geduchte grenspolitie onder zijn directe controle zal staan. Dit alles gebeurt terwijl de Westelijke Jordaanoever op de rand van een nieuwe intifada staat.
Vreemdelingen in eigen land
De 37e regering van Israël belichaamt het wereldbeeld dat macht het belangrijkste middel en doel van de politiek is. Met name Netanyahu heeft de politieke taal in Israël veranderd door het afgelopen decennium onophoudelijk te spreken over Israël als een van de machtigste naties ter wereld – en over zichzelf als een sterke leider die het land tot die status heeft gebracht. Drie jaar geleden verklaarde hij bijvoorbeeld dat “Israël nog nooit zo sterk is geweest, niet economisch, niet qua veiligheid, niet politiek, en deze dingen zijn niet toevallig. Ze zijn gekomen omdat ik het land leid op het pad van de macht.”
Tegelijkertijd noemt Netanyahu echter nauwelijks ethische basiswaarden die de burgers gezamenlijk moeten nastreven via hun collectieve instellingen, zoals gelijkheid, vrijheid, rechtvaardigheid en pluralisme.
Paradoxaal genoeg lijkt Netanyahu tegenwoordig enigszins meelijwekkend, gedwongen om in te stemmen met de ongekende eisen van de verschillende coalitiepartners.
Paradoxaal genoeg lijkt Netanyahu dezer dagen enigszins meelijwekkend, gedwongen om in te stemmen met de ongekende eisen van de verschillende coalitiepartners, in de hoop misschien dat de nieuwe regering en de op handen zijnde juridische hervormingen hem in staat zullen stellen het proces dat hem nu boven het hoofd hangt wegens beschuldigingen van corruptie, stil te leggen.
De nieuwe regering is echter de eerste die zijn diepste filosofie werkelijk materialiseert: in plaats van te trachten de politieke gemeenschap te overtuigen van haar vermogen om volgens hoge ethische (Joodse en liberale) normen te handelen en de voorwaarden te scheppen waarin mensen individueel hun beste zelf kunnen worden, zal deze regering een Joodse vuist maken, zij het een gefragmenteerde.
Veel Israëli’s bevinden zich dezer dagen in een onbekende positie: nu er in hun land een regimewisseling plaatsvindt, beseffen zij dat zij binnenkort niet slechts een oppositie van binnenuit zijn, maar mogelijke critici van de hele staat, zijn waarden en instellingen. Ze worden vreemden in het huis dat ze hebben helpen bouwen, en begrijpen dat het geen zin heeft om te proberen terug te keren naar hoe het tot nu toe was; het huis is kennelijk gebouwd op onhoudbare fundamenten. Zoals detective Harry Bosch uit de gelijknamige tv-serie zegt over het oplossen van moorden: “Iedereen telt, of niemand telt.” Hetzelfde geldt voor de levenden – inclusief al diegenen die het land tussen de Jordaan en de Middellandse Zee bewonen.