Kiezers geven president een verpletterend pak slaag door niet te komen stemmen bij parlementsverkiezingen.
Bij de Tunesische parlementsverkiezingen van zaterdag werd een van de laagste verkiezingsopkomsten ooit ter wereld genoteerd, nadat minder dan negen procent van de kiesgerechtigden besloot te komen opdagen.
De stemming leek op een referendum over de visie van president Kais Saied om de Tunesische politiek opnieuw vorm te geven. Potentiële kiezers bleven echter grotendeels weg uit de stemhokjes.
De stemming werd ook geboycot door de meeste oppositiepartijen, die de president ervan beschuldigden de democratische vooruitgang die sinds 2011 was ingezet, terug te draaien.
Saied greep vorig jaar de macht in wat tegenstanders een staatsgreep noemden, waardoor voorstanders van democratie in het land weinig opties hadden.
Monica Marks, professor politiek in het Midden-Oosten aan de New York University Abu Dhabi, beschreef de stemming vanuit Tunesië, waar ze de verkiezingen observeerde, als “comateus sarcasme”.
“De meeste mensen die ik vroeg naar de verkiezingen reageerden met ‘welke verkiezingen?'”, aldus Marks.
“Ofwel omdat ze echt niet weten dat er verkiezingen zijn, ofwel omdat ze heel goed weten dat er verkiezingen zijn, maar die als een schijnvertoning beschouwen. Ze gaan er met met sarcasme mee om. Veel Tunesiërs zijn niet betrokken.”
Nadat hij in juli 2021 de premier had ontslagen en het parlement had opgeschort, heeft Saied eerder dit jaar een grondwettelijk referendum doorgedrukt waarin zijn eenmansregering werd vastgelegd.
Maar de lage opkomst bij de parlementsverkiezingen van zaterdag staat in schril contrast met de resultaten van 2019, toen de opkomst 42 procent bedroeg. Het zal ook veel vragen oproepen over Saied’s voortdurende greep op de macht.
De huidige verkiezingen zijn “absurd ver verwijderd van waar we in 2019 waren. Het is schokkend en hartverscheurend”, aldus Marks.
Saied’s legitimiteit
De oppositie voelt misschien een kans, maar de Tunesiërs zijn hun machtsperiode niet vergeten, zei ze.
“Veel Tunesiërs hebben het gevoel dat ze de afgelopen tien jaar verschillende vormen van meerpartijendemocratie hebben geprobeerd, maar geen van de partijen heeft echt iets opgeleverd. Dus voelden ze zich afgestompt en gedesillusioneerd.”
Nog zorgwekkender is dat de steun van de bevolking of de goodwill die Saied misschien had, lijkt te zijn verdampt.
“De Tunesiërs voelen zich ook steeds meer afgestompt en gedesillusioneerd door het eenmansbestuur van Kais Saied, omdat Saied ook niets heeft kunnen waarmaken,” aldus Marks.
Op de meeste punten staat Tunesië er vandaag slechter voor dan toen Saied in juli 2021 zijn staatsgreep pleegde. De economie verkeert in zwaar weer en de regering heeft zich tot het Internationaal Monetair Fonds gewend voor hulp.
Volgens de grondwet speelt het parlement geen rol bij het goedkeuren van de regering, het afzetten van de president of het ter verantwoording roepen van de uitvoerende macht.
– Said Benarbia, Internationale Commissie van Juristen.
Terwijl Saied zijn grondwettelijke legitimiteit verloor toen hij in juli 2021 het parlement sloot, zei Marks, hebben we zaterdag “gezien dat hij elke aanspraak op legitimiteit van het volk heeft verloren. Daarom kan hij onmogelijk beweren dat het Tunesische volk enthousiast is over zijn agenda.”
Saieds vastberadenheid om een obscuur politiek model in te voeren en de doelstellingen van de revolutie van 2011 grotendeels te negeren, kan ook zijn ondergang worden.
Volgens Saieds verkiezingshervormingen zijn partijlijsten verboden en kunnen politieke partijen geen lijsten opstellen.
“De enige mensen die zich kandidaat stelden waren individuele esoterische loyalisten van Saied of mensen die werkloos waren en een salaris wilden. Ongeveer 10 procent van de kandidaten voor de verkiezingen is werkloos”, aldus Marks.
Democratie op een kruispunt
Met zijn gebrek aan electorale legitimiteit zal het nieuwe parlement het ook moeilijk hebben om de president ter verantwoording te roepen, niet in de laatste plaats omdat Saied de regels heeft vervalst.
“Volgens de grondwet speelt het parlement geen rol bij het goedkeuren van de regering, het afzetten van de president of het ter verantwoording roepen van de uitvoerende macht. De zeer lage opkomst bij de verkiezingen van vandaag ondermijnt de democratische legitimiteit van een toch al machteloos parlement”, aldus Said Benarbia, regionaal directeur MENA bij de Internationale Commissie van Juristen in Genève.
In de afgelopen twee jaar is het aantal Tunesiërs dat het land verlaat dramatisch gestegen, en deskundigen suggereren dat deze trend in de nabije toekomst waarschijnlijk zal aanhouden.
Oussama Khlifi, voormalig parlementslid voor de Qalb Tounes-partij, beschreef de verkiezingen als een “totale afwijzing van het dictatoriale regime van Kais Saied”.
“Kais Saied moet onmiddellijk aftreden. We moeten zo snel mogelijk presidents- en parlementsverkiezingen organiseren en deze gevaarlijke routekaart zo snel mogelijk stoppen, want deze dictator moet weg”, aldus Khlifi.
Maar zonder een nieuwe revolutie of een besluit van Saied dat hij van gedachten is veranderd, is het onduidelijk wat de oppositie kan doen om weer aan de macht te komen.
Saied’s vriendschappelijke ontmoeting met de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken op 14 december in Washington en later met president Joe Biden geeft aan dat de druk op de Tunesische leider om van koers te veranderen in het buitenland op zijn best beperkt blijft.
In eigen land is dat niet onopgemerkt gebleven.
“De wereld moet begrijpen dat wij de echte democraten zijn en de beschermers [van de democratie], en onze strijd zal doorgaan tot we onze democratie terugkrijgen, om de mensen eindelijk te geven wat ze willen – eerlijkere ontwikkeling en betere economische vooruitzichten,” zei Khlifi.
Saieds visie op democratie is uitgekleed tot bijna de basisfunctie, met weinig kans om het systeem op een andere manier dan volgens zijn visie vorm te geven.
“De internationale gemeenschap moet onmiddellijk aandringen op een terugkeer naar een democratische grondwettelijke orde, gebaseerd op effectieve controles en de volledige, ongehinderde deelname van politieke partijen aan het democratische proces,” zei Benarbia.