Spelers en supporters hebben het toernooi gebruikt om de Palestijnse zaak onder de aandacht te brengen en solidariteit te betuigen
Mahmoud Hassan was in het Education City Stadion in Qatar toen Marokko hun plaats in de kwartfinales van het WK boekte na hun sensationele strafschoppen overwinning tegen Spanje.
Staande op zijn stoel in een van de goedkopere secties van het stadion, hief hij zijn armen op, begon in het Arabisch te zingen en binnen een paar minuten had hij de hele sectie aangespoord om mee te doen.
Terwijl hij en een paar andere Marokkanen het refrein leidden, deden fans uit Qatar, Libanon en Egypte allemaal mee.
“Oh mijn geliefde Palestina,
Waar zijn de Arabieren? Ze slapen.
Het mooiste land verzet zich.
Moge God jullie beschermen,” brulde hij en andere fans uit volle borst.
Het lied wordt meestal gezongen door fans van Marokko’s meest succesvolle voetbalteam Raja Casablanca, maar de tekst, en andere die absoluut niets met voetbal te maken hebben, zijn de onofficiële hymnes geworden van het allereerste WK dat in het Midden-Oosten wordt gehouden.
Ondertussen onthulden de spelers op het veld een vlag, maar niet het Marokkaanse embleem van de vijfpuntige groene ster in een zee van rood.
“De steun en de gevoelens van de bevolking voor Palestina onthullen de echte kloof tussen de Arabische regimes en hun bevolking met betrekking tot Palestina”.
– Khalil al-Anani, Doha Institute of Graduate Studies
De Palestijnse vlag was in volle glorie uitgestrekt.
Op hun moment van triomf stopten de Marokkaanse spelers om de aandacht te vestigen op een plek en een zaak die Arabische fans en burgers uit de hele regio verenigt.
Uren later plaatste middenvelder Abdelhamid Sabiri een verhaal op Instagram van zichzelf knielend achter een Palestijnse vlag met het bijschrift: “Voor het volk zonder stem.”
Deze momenten zijn des te opvallender gebleken in het licht van het controversiële besluit van Marokko om de betrekkingen met Israël te normaliseren, een impopulaire stap onder gewone Marokkanen en een die slechts een handvol andere landen in de regio hebben genomen.
De Palestijnse activiste Muna el-Kurd woonde de wedstrijd bij en hield na de verrassende overwinning een Marokkaanse vlag omhoog. Een Filipijns-Palestijnse influencer deelde vervolgens een video van Palestijnen in de Gazastrook die de boodschap van solidariteit van de Atlas Leeuwen vierden, met als commentaar: “De band is echt.”
Tareq Sawalmeh, leraar Engels in de Marokkaanse hoofdstad Rabat, is het daar roerend mee eens. Terwijl de familie van zijn moeder uit het noorden van Marokko komt, groeide Sawalmehs vader, een Palestijn, op in het vluchtelingenkamp Far’a op de bezette Westelijke Jordaanoever. Sawalmeh zelf heeft in de loop der jaren verschillende reizen naar Palestina gemaakt.
“Wanneer het eerste wat een Marokkaanse speler doet nadat hij gewonnen heeft, het hijsen van de Palestijnse vlag is, spreekt deze daad alleen al boekdelen,” vertelde Sawalmeh aan Middle East Eye.
“Marokkanen hebben ons Palestijnen tijdens het WK niets dan trots gemaakt.”
Voor Sawalmeh gaan het aanmoedigen van het Marokkaanse nationale team en het steunen van Palestina hand in hand.
“Ook al ben ik niet in Palestina opgegroeid, de Palestijnse zaak is altijd deel geweest van wie ik ben,” zei hij. “Ik sta altijd in contact met de familie van mijn vader, terwijl ik een Marokkaanse burger en een Marokkaanse patriot ben.”
Zelfs Atlas Leeuwen fans zonder Sawalmeh’s familiale banden zien het opkomen voor de Palestijnen als onderdeel van de Marokkaanse nationale identiteit.
“Als etnisch divers land is ons nationalisme en saamhorigheidsgevoel sterk gebaseerd op idealen – in dit geval religieus en menselijk, in plaats van raciaal,” zegt Zahra Bahjawi, een financieel analiste in de Marokkaanse universiteitsstad Ifrane.
“Daarom hebben we de Palestijnse strijd als de onze opgenomen, vooral omdat het parallel liep met de dekolonisatie van Marokko en de frustraties van de bevolking met de gesmoorde vrijheid van meningsuiting die daarop volgde.”
Bahjawi herinnerde zich dat hij studenten en professoren in Ifrane met keffiyehs in Palestijnse stijl zag tijdens het kijken naar de wedstrijd tussen Canada en Marokko, hoewel dergelijke uitingen van solidariteit dateren van vóór deze iteratie van het WK.
El Watan News berichtte in 2018 dat Marokkaanse fans pro-Palestijnse leuzen scandeerden en Marokkaanse en Palestijnse vlaggen vasthielden buiten een stadion op het WK in Rusland.
Het jaar daarop zongen Marokkaanse fans ter ondersteuning van Palestina en zwaaiden met Palestijnse vlaggen bij een wedstrijd tussen Raja Casablanca en zijn Palestijnse tegenstander Hilal Al-Quds in Casablanca, de grootste stad van Marokko.
“Marokkanen hebben een zeer nauwe band met hun land, maar de meesten van hen beschouwen Palestina als hun tweede land,” zei Majda El Hadna, een interieurarchitect in Casablanca.
El Hadna heeft een persoonlijke band met Palestina. Ze heeft een Palestijnse grootmoeder en bezocht Gaza als kind, lang voordat Israël zijn slopende blokkade oplegde aan de Palestijnse enclave.
Toch ziet ze Palestina als een nationale zaak, niet als een individuele.
“Een van mijn favoriete dingen om te zien na elke Marokkaanse overwinning in het WK zijn de Palestijnse vlaggen, omdat het de liefde toont die we hebben voor Palestina,” vertelde ze aan MEE. “We vieren onze overwinning als één land.”
De uitdagingen van de politiek
De uitingen van solidariteit van Marokkaanse fans met Palestina tijdens het WK wijzen op een bredere onderstroom: wijdverbreid verzet tegen Marokko’s normalisering van de betrekkingen met Israël.
In oktober 2020, ongeveer twee maanden voordat Marokko diplomatieke erkenning van Israël aankondigde, publiceerde het Arabisch Centrum voor Onderzoek en Beleidsstudies de resultaten van een peiling waaruit bleek dat 88 procent van de Marokkanen tegen normalisatie was, waarbij 70 procent het ermee eens was dat “de Palestijnse zaak alle Arabieren aangaat en niet alleen het Palestijnse volk”.
De cijfers verschoven enigszins in het daaropvolgende jaar, deels door wat Marokko kreeg in ruil voor het aanhalen van de banden met Israël: de diplomatieke erkenning door de Verenigde Staten van de Marokkaanse soevereiniteit over de Westelijke Sahara, een zaak die niet alleen centraal staat in het buitenlands beleid van het koninkrijk, maar ook veel Marokkanen na aan het hart ligt.
‘Het volk staat achter de Palestijnse zaak’
– Danyel Reiche, Georgetown University in Qatar
Uit de bevindingen van een in oktober 2021 door de Arabische Barometer, een onderzoeksgroep, gepubliceerde enquête bleek dat 41 procent van de Marokkanen de normalisatie met Israël steunt, een sprong in de steun die wordt toegeschreven aan het enthousiasme voor Marokko’s diplomatieke verworvenheden inzake de Westelijke Sahara.
Toch gaf de enquête aan dat een meerderheid van de Marokkanen tegen diplomatieke erkenning van Israël was.
“Hoe goed de normalisatie ook was, ik kon alleen maar denken aan het bloed dat werd vergoten om Israël een land te noemen,” zei El Hadna. “Ik kon niet tegen zo’n hypocrisie.”
Wanneer Marokkanen oppositie tegen hun regering willen tonen, biedt voetbal een belangrijk trefpunt, aangezien hun regering andere wegen voor vrije meningsuiting sluit. Tijdens een wedstrijd in 2019 in de noordelijke stad Tanger scandeerden Marokkaanse fans het lied “Dit is een land van vernedering” om de politieke corruptie te bekritiseren.
De uitingen van solidariteit van de Atlas Leeuwen fans volgen hetzelfde model.
Danyel Reiche, een gasthoogleraar internationale betrekkingen aan de Georgetown University in Qatar, merkte op dat het pro-Palestijnse sentiment een van de weinige vormen van activisme is die door de organisatoren van het WK worden toegestaan.
“Het laat zien dat normalisatie een eliteproject is, zoals eerder in alle andere landen die de betrekkingen met Israël hebben genormaliseerd,” vertelde hij aan MEE. “Het volk staat achter de Palestijnse zaak.”
Deze impliciete kritiek op de normalisatie culmineerde in het feit dat de Atlas Leeuwen zelf met de Palestijnse vlag zwaaiden.
“Het Marokkaanse team aanvaardde de verantwoordelijkheid die gepaard gaat met zoveel soft power en koos ervoor om te breken met de grootste vorm van onderdrukking in de sport: het zwijgen,” zei Bahjawi, de fan uit Ifrane.
“Vooral in Marokko herinnert de meer recente onderdrukking van de media aan het pijnlijke verleden van de loden jaren,” zei Bahjawi, verwijzend naar de decennia van het bewind van koning Hassan II over Marokko, dat gekenmerkt werd door staatsgeweld en politieke onderdrukking.
“Wanneer stilte wordt opgelegd, spreken beelden duizend woorden.”
‘Marokkanen en Palestijnen dichter bij elkaar gebracht’
Sommige fans van de Atlas Leeuwen houden de politiek echter liever buiten het veld.
Marya Kriem, een studente in Rabat die zichzelf omschreef als “neutraal” over Israël en Palestina, trok het nut van het pro-Palestijnse activisme van medefans in twijfel.
“Eerlijk gezegd duurt het Palestijns-Israëlische conflict al zo lang dat we een beetje gewend zijn geraakt aan de situatie,” zei ze. “Roepen en vlaggen en etiketten ophangen verandert nauwelijks iets. Het bewijs is dat de situatie sinds 1948 niet enorm is veranderd. De mensen leven nog steeds in ellende.”
‘Het zien van de voortdurende steun voor Palestina onder de spelers en toeschouwers heeft mij als Marokkaans-Palestijnse enorm trots gemaakt’
– Tareq Sawalmeh, Marokkaans-Palestijnse voetbalfan
Kriem rekent zichzelf tot de nog altijd aanzienlijke minderheid van Marokkanen die normalisatie beschouwt als het bevorderen van Marokko’s nationale belangen. Tot deze groep behoren ook enkele Marokkaanse WK-gangers.
Mohamed Beydoun, een fan die van Casablanca naar Doha vloog om de wedstrijd van dinsdag tussen Marokko en Spanje bij te wonen, noemde de Palestijnse kwestie “een gefabriceerde crisis om de spanning in het Midden-Oosten te houden en Iran meer legitimiteit te geven”.
In de momenten na de wedstrijd besteedde hij meer aandacht aan de implicaties van de historische overwinning van de Atlas Leeuwen dan aan het ontvouwen van de Palestijnse vlag door de spelers.
“Ze zijn vrij om de zaak te steunen,” zei hij tegen MEE. “Het is hun standpunt en dat moet worden gerespecteerd. Maar het moet niet worden opgevat als een provocatie omdat zij niet het land zijn of het standpunt van het land vertegenwoordigen.”
Maar het aantal Marokkanen dat dit standpunt deelt lijkt snel te slinken. De meest recente peiling van de Arabische Barometer, uitgebracht in juli, vond dat slechts 31 procent van de Marokkanen de diplomatieke erkenning van Israël steunde, een dip van 10 procent ten opzichte van oktober 2021.
“De populaire steun en sentimenten tegenover Palestina die tijdens het WK in Qatar zijn getoond, onthullen de echte kloof tussen Arabische regimes en hun bevolking met betrekking tot Palestina,” zei Khalil al-Anani, een universitair hoofddocent politieke wetenschappen aan het Doha Institute of Graduate Studies.
“In dat opzicht is Marokko geen uitzondering. Sterker nog, het bewijst dat de normalisatie tussen Marokko en Israël even koud zal blijven als die met Egypte en Jordanië, die decennia geleden de betrekkingen met Israël hebben genormaliseerd.”
Het leiderschap van het koninkrijk, misschien op zijn hoede dat zijn buitenlands beleid afwijkt van de publieke opinie, heeft tijdens het WK zijn pro-Palestijnse geloofsbrieven benadrukt.
Op de internationale dag van solidariteit met het Palestijnse volk – 29 november, twee dagen na de beslissende overwinning van Marokko op België – gaf koning Mohammed VI een verklaring uit waarin hij de nadruk legde op “het duidelijke en vaste standpunt van zijn land ten aanzien van de rechtvaardigheid van de Palestijnse zaak en de legitieme rechten van het Palestijnse volk”.
De koning legde de nadruk op zijn voorzitterschap van het al-Quds Comité, een afdeling van de Organisatie voor Islamitische Samenwerking die het culturele erfgoed van Jeruzalem moet beschermen.
Zijn verklaring eindigde met een herhaling van Marokko’s “oprechte, voortdurende betrokkenheid” bij Palestina, een echo van de frequente solidariteitsbetuigingen van Marokkaanse fans en voetballers bij het WK voetbal.
“Het zien van de voortdurende steun voor Palestina onder de spelers en toeschouwers heeft mij als Marokkaans-Palestijnse bijzonder trots gemaakt,” zei Sawalmeh, de leraar in Rabat.
“Als er al iets is, dan heeft het WK Marokkanen en Palestijnen dichter bij elkaar gebracht.”