Muhammed Memetali verloor zijn moeder en vier broers en zussen in de brand. Omdat zijn vader verdwenen is, kan hij niet terugkeren naar China voor de begrafenis.
“Ik kan de pijn die ik voelde toen ik de foto zag niet beschrijven,” zei Muhammed Memetali. “Ik keek steeds opnieuw. Daar lagen mijn moeder en broers en zussen, levenloos.”
Op 25 november brak er brand uit op de 15e verdieping van een flatgebouw van 21 verdiepingen in Urumqi, de hoofdstad van de regio Xinjiang in het uiterste westen van China. Voor het gebouw golden strenge Covid-19 maatregelen en de poorten, waaronder de branduitgang, waren op slot.
Officieel werden tien mensen gedood. Onder hen waren Memetali’s moeder en vier broers en zussen. Sommigen beweren echter dat het dodental in feite hoger ligt, en er zijn vragen gesteld of de strikte Covid-19-maatregelen de hulpdiensten beletten de slachtoffers tijdig te bereiken. Sommigen hebben ook beweerd dat de deuren van het gebouw op slot waren, wat de autoriteiten ontkennen.
“Mijn moeder en broers en zussen zouden nog hebben geleefd als de deuren niet op slot waren geweest”, vertelde Memetali, die tot de inheemse Oeigoerse moslimbevolking van Xinjiang behoort, aan Middle East Eye.
Memetali sprak met MEE in een buitenwijk van Istanbul in een gebouw waar een Oeigoerse organisatie is gevestigd die de Association of East Turkestan Scholars heet (Oost-Turkestan is de naam die de moslimbevolking meestal geeft aan de westelijke regio’s van China die Xinjiang omvatten).
Buiten staat de wijk Kucukcekmece vol met Oeigoerse restaurants en winkels. Binnen staan boeken uit de regio langs de muur.
Memetali was 16 toen hij in 2016 naar Turkije kwam. Zijn nu 22-jarige zus Serafat, die ook in Istanbul woont, kon niet naar het interview komen nadat ze thuis in Urumqi de foto’s van haar moeder en broers en zussen dood had zien liggen.
De dodelijke brand is vermoedelijk aangestoken door een stekkerdoos in een slaapkamer op de 15e verdieping van het gebouw.
“Ons appartement is een paar honderd meter verwijderd van een brandweerkazerne en een kilometer van een ziekenhuis,” zei Memetali. “Hoe is het mogelijk dat ze niet op tijd zijn gekomen om mensen te redden?”
Op Chinese sociale media werden video’s getoond van brandweerwagens die arriveerden nadat het vuur de bovenste verdiepingen had opgeslokt, waarbij de wegen naar verluidt werden geblokkeerd vanwege China’s fel bediscussieerde Covid-19 maatregelen.
De burgemeester van Urumqi verontschuldigde zich en kondigde aan dat er een onderzoek naar het incident zou plaatsvinden.
“Ik weet niet zeker of ze te laat zouden komen als de bewoners geen Oeigoeren waren,” zei Memetali, waarmee hij zijn wantrouwen jegens de Chinese autoriteiten liet blijken.
De benarde situatie van de Oeigoeren
De noordwestelijke regio’s die bij sommigen bekend staan als Oost-Turkestan en hun moslimbewoners zijn onderworpen aan een reeks schendingen van de mensenrechten sinds de Chinezen ze in 1949 veroverden.
De onderdrukking van religie, massale bewaking, gedwongen bekeringen en het verbieden van de Oeigoerse taal zijn allemaal gemeld onder het mom van terrorismebestrijding en modernisering van de samenleving. China heeft de beschuldigingen “ongegrond” genoemd.
‘Mijn moeder en broers en zussen zouden nog hebben geleefd als de deuren niet op slot waren geweest’
– Muhammed Memetali, rouwend familielid
In september concludeerde een groep VN-deskundigen die de regio bezocht dat “de omvang van de willekeurige en discriminerende detentie van leden van de Oeigoerse en andere overwegend islamitische minderheden… internationale misdrijven kunnen vormen, in het bijzonder misdrijven tegen de menselijkheid”.
Deze misdaden omvatten marteling, mishandeling, verkrachting, geweld, willekeurige opsluiting, experimentele medische behandelingen, gynaecologische onderzoeken, gedwongen abortus en onderdrukking van de godsdienstvrijheid.
China sloeg terug en beweerde dat “de inspanningen op het gebied van terrorismebestrijding en deradicalisering in Xinjiang altijd zijn uitgevoerd in overeenstemming met de beginselen van de rechtsstaat”.
Pekings definitie van terrorisme is echter vaag en omvat mogelijk het veroorzaken van sociale paniek, het dragen van een kostuum of symbool dat terrorisme voorstaat en het in gevaar brengen van openbare eigendommen.
Leven onder toezicht
Wat niet ter discussie staat, is hoe Memetali en andere in ballingschap levende Oeigoeren dit alles ervaren, vooral in het licht van incidenten als de brand in Urumqi. De 22-jarige Oeigoerse twijfelt niet aan de mate van toezicht in China.
“Toen ik in 2016 naar Turkije kwam, heb ik één keer geprobeerd met mijn vader te praten”, vertelde hij aan MEE. Het resultaat was de detentie van zijn vader en oudere broer. “Ik weet niet waar ze zijn. Ik weet niet wie mijn moeder en broers en zussen zal begraven in hun afwezigheid. Ik weet niet of mijn vader weet dat zijn vrouw is overleden.”
Abdurresid Eminhaci, algemeen secretaris van de in Turkije gevestigde Association of International East Turkestan NGOs, heeft hetzelfde meegemaakt. Zijn vader werd in 2017 zonder reden vastgehouden.
“We weten alleen dat hij een gevangenisstraf van vijf jaar heeft gekregen, maar we weten niet waar hij is”, vertelde Eminhaci aan MEE.
“Ik verlang ernaar hun stemmen te horen, maar ik weet dat als ik dat probeer, ik hen zal schaden,” zei Memetali over zijn overlevende familie in Xinjiang.
“Ze gebruiken onze mensen als slaven, niet alleen in de kampen maar ook bij andere bouwprojecten,” beweerde Eminhaci.
“Ze overvallen bijvoorbeeld een huis en kiezen mannen om naar binnensteden te sturen om te werken aan het Belt and Road project,” zei hij, verwijzend naar China’s wereldwijde infrastructuurplan.
Volgens Eminhaci is het “doel van China om de Turkse en islamitische identiteit van de Oeigoeren te vernietigen”. Oeigoeren zijn van Turkse afkomst en hun taal lijkt sterk op het Turks.
De Oeigoerse activist somde een lange lijst op van repressieve Chinese tactieken, waaronder mensen niet toestaan Oeigoers te spreken, hen dwingen hun religie op te geven, hen niet laten reizen zonder een “geldige reden”, sociale media verbieden en mensen niet toestaan naar een moskee te gaan om te bidden.
Leven in Turkije
In Turkije hadden ballingen uit het verre westen van China het gevoel dat ze ruimte hadden gevonden om hun frustraties te uiten. Het land is een prominente bestemming voor Oeigoeren – een Turkse wet staat de afgifte van verblijfsvergunningen voor mensen van Turkse afkomst toe.
Vorige week kwam een groep Oeigoeren bijeen voor het Chinese consulaat in Istanbul.
Maar de reactie van de politie was onverwacht streng: het hoofd van de politie dreigde de aanwezigen met deportatie.
Later die dag gaf de Turkse minister van Binnenlandse Zaken, Suleyman Soylu, een schriftelijke verklaring uit waarin hij zich verontschuldigde en zei dat er een “onderzoek was ingesteld” naar de reactie van de politie. Soylu benadrukte de etnische en religieuze banden tussen Turkije en Oost-Turkestan.
“Iedereen beschouwt ons hier als een broer,” zei Memetali.
Toch smeekte de 22-jarige de Turkse regering om verdere actie te ondernemen en druk uit te oefenen op haar Chinese tegenhanger.
“Ik begrijp niet waarom iedereen de ogen sluit voor Oost-Turkestan terwijl mensen worden vermoord, vastgehouden, verkracht,” vertelde Memetali aan MEE.
“Zijn wij geen mensen? Wat is de misdaad die we hebben begaan? Waarom kan ik niet met mijn vader praten? Waarom kan ik niet eens de begrafenis van mijn moeder bijwonen? Waarom zwijgt iedereen?”