Geconfronteerd met onveilige zeeroutes gebruiken veel Tunesiërs Facebook en WhatsApp om contact te leggen met mensensmokkelaars om hen te helpen de oversteek naar Europa te maken.
Vluchtelingen en migranten zetten geïmproviseerde kampen op in Servië in afwachting van de oversteek naar Hongarije (MEE/Ilir Tsouko)
Mabrouk Gaceur hield met moeite zijn emoties onder controle toen zijn oudste zoon werd begraven.
Zoals duizenden Tunesiërs voor hem probeerde de 16-jarige Aboubakr eerder dit jaar naar Europa te migreren in de hoop een nieuw en beter leven te beginnen.
Maar op 5 september, toen hij vanuit buurland Servië Hongarije probeerde binnen te komen, crashte het voertuig waarin hij zat tijdens een achtervolging door de politie in de Donau, waarbij hij en een andere Tunesiër om het leven kwamen.
Ongeveer 55 procent van de Tunesiërs zegt dat hun voedsel op is voordat ze geld hebben om meer te kopen.
– Tasnim Abderrahim, Tunesisch analist
Aboubakr was zich bewust van alle risico’s, maar het enige waar hij aan kon denken was Tunesië verlaten, vertelde zijn vader kort na de begrafenis aan Middle East Eye.
“Hij bleef me vertellen dat al zijn vrienden vertrokken waren en dat zijn neven en nichten dezelfde weg waren ingeslagen. Hij wilde weg,” voegde hij eraan toe, zijn stem krakend van emotie.
Zoals miljoenen Tunesiërs werden de Gaceurs hard getroffen door de financiële crisis van het land en werd migratie naar het noorden gezien als de enige uitweg.
De economie, die na de opstand van de Arabische Lente in 2011 jarenlang in het slop zat, maakte afgelopen juli nog meer tumult door toen president Kais Saied de regering afzette en het parlement schorste in wat veel waarnemers een staatsgreep zonder bloedvergieten noemden.
De stijging van de wereldwijde voedsel- en energieprijzen als gevolg van de oorlog in Oekraïne heeft de last van de gewone Tunesiërs nog verzwaard en de inflatie tot recordhoogte opgestuwd.
Door het precaire financiële klimaat hebben sinds het begin van het jaar meer dan 13.000 Tunesiërs geprobeerd de oversteek naar Europa te maken, waarbij velen gevaarlijke smokkelroutes over zee zochten.
Volgens het Tunesische forum voor economische en sociale rechten (FTDES) zijn in dezelfde periode ten minste 500 mensen vermist of omgekomen voor de Tunesische kust.
“Er zijn meerdere factoren die de toename van het illegale vertrek uit Tunesië kunnen verklaren, maar meestal worden beslissingen beïnvloed door een combinatie en samenspel van sociale en economische factoren,” vertelde Tasnim Abderrahim, een niet-residente wetenschapper aan het Midden-Oosten Instituut, aan MEE.
“Als we kijken naar de cijfers van de laatste Arabische Barometer, die in juli werd gepubliceerd, meldt ongeveer 55 procent van de Tunesiërs dat hun voedsel opraakt voordat ze geld hebben om meer te kopen, wat zorgen baart over voedselonvoldoende voedsel.
“De dubbele dynamiek van stijgende prijzen en beperkte mogelijkheden om in hun levensonderhoud te voorzien heeft een groeiende pool van migranten gecreëerd, en veel mensen denken erover om elders andere mogelijkheden te zoeken.”
Het Kazachse leger
Verhalen over verpletterde dromen en tragedies komen vaak voor in binnenlandse regio’s van Tunesië zoals Tataouine, maar ze gaan ook gepaard met succesverhalen van degenen die Europa bereikten en er hun thuis van maakten.
Op de begrafenis van Aboubakr vertelden verschillende bewoners aan MEE dat het nieuws over een Marokkaanse smokkelaar, die op WhatsApp en Facebook reclame maakte voor zijn smokkelnetwerk, de gemeenschap in zijn greep had.
De smokkelaar, die de naam “Kazawi” draagt, rekent would-be migranten minstens 3.500 dollar voor een relatief veilige doortocht naar Europa, aldus de bewoners.
De reis begint via sociale media en verloopt via de zogenaamde Balkanroute.
De route omvat vluchten van Tunis naar de Turkse stad Istanbul. Na een korte tussenstop neemt de aspirant-migrant een andere vlucht naar Belgrado, voordat hij over de noordelijke grenzen van Servië naar Hongarije of een andere staat binnen de Schengenzone reist.
Afhankelijk van het soort dienst betalen de migranten persoonlijk 3.500 dollar of maken ze 3.800 dollar over naar een rekening in Frankrijk, aldus de bronnen.
De migranten krijgen van de smokkelaars karige proviand en gaan naar het Radanovac-bos aan de Servisch-Hongaarse grens. Hun namen worden dan op een lijst geplaatst waar ze wachten tot ze aan de beurt zijn om over te steken.
Op dat moment bepaalt het bedrag dat wordt betaald de mate van comfort voor de rest van de reis.
Volgens de bronnen zijn er twee manieren om te beslissen hoe het nu verder moet. De eerste is “Tasslima”, waarbij de smokkelaar de migranten 30 km te voet door het bos, de Donau en over militaire linies leidt.
Nadat ze in een busje zijn gestopt, vervoeren chauffeurs van het Kazachse leger ze door Hongarije en zetten ze af bij de Oostenrijkse grens. Daar, of in Traiskirchen, een stadje ten zuiden van Wenen, geven ze zich over aan de Oostenrijkse autoriteiten, waar ze asiel aanvragen.
De tweede methode, bekend als “Taktiaa”, is veel goedkoper – variërend in kosten van 1.500 tot 2.000 dollar – maar kan vol problemen zitten, aldus de bronnen.
Een organisatiemiddel
Verschillende potentiële migranten vertelden MEE dat de aanwezigheid van het Kazachse leger op sociale media een belangrijk organisatiemiddel blijft, en een praktisch hulpmiddel voor degenen die naar en vervolgens door de 26 landen van het Schengengebied van de Europese Unie reizen.
Toch blijven er gevaren bestaan.
Volgens door MEE bekeken foto’s waren in de bossen bij Subotica aan de grens met Hongarije hondenbeten, schrammen van prikkeldraad en kneuzingen van slagen te zien op de benen en voeten van migranten.
MEE heeft het Hongaarse ministerie van Buitenlandse Zaken om commentaar gevraagd over het vermeende gebruik van geweld, maar heeft op het moment van publicatie nog geen antwoord ontvangen.
Een migrant wees MEE op video’s en berichten geplaatst op Instagram. De video’s zijn meestal getagd als harka of haraga, een colloquiaal woord dat in Tunesië, Algerije, Marokko en Libië wordt gebruikt om de oversteek van de Middellandse Zee te beschrijven.
Deze video’s tonen vaak migranten die de Middellandse Zee oversteken in kleine bootjes en rubberboten, maar ze kunnen ook mensen bevatten die opeengepakt in busjes over stoffige wegen rijden.
In februari trok een video van een Tunesische vrouw over de hele wereld de aandacht van de media omdat het illegale migratie leek te verheerlijken.
Meta, dat eigenaar is van Facebook, Instagram en WhatsApp, vertelde MEE dat video’s waarin wordt verwezen naar smokkeldiensten zouden worden gemodereerd en verwijderd.
Een paar dagen nadat de pagina van het Kazachse leger onder de aandacht van Facebook was gebracht, zei een woordvoerder van Meta dat het passende maatregelen had genomen en dat de pagina was verwijderd.
“Mensensmokkel over internationale grenzen heen is illegaal en het coördineren van deze activiteit op onze platforms is niet toegestaan. We ondernemen actie zodra we ons ervan bewust worden en blijven samenwerken met wetshandhavers en deskundigen uit de hele wereld om dit probleem aan te pakken”, aldus de woordvoerder.
Sterke stijging in vertrek
In een poging de zogenaamde illegale migratie in te dammen, hebben verschillende EU-lidstaten de druk op Servië opgevoerd om de visumregeling aan te scherpen. De Tunesische ambassade in Belgrado vertelde MEE dat Tunesische burgers vanaf 20 november een visum nodig hebben om naar Servië te reizen.
Het Tunesische ministerie van Buitenlandse Zaken gaf geen antwoord op vragen van MEE over het besluit, maar zei: “Ze zijn zich bewust van de kwestie en overwegen momenteel de volgende stappen die moeten worden gevolgd met het oog op deze nieuwe procedures.”
“De afschaffing van de visumplicht kan het belang van smokkelnetwerken voor Tunesiërs die via de westelijke Balkanroute migreren, doen toenemen. De reizen zullen langer, duurder en gevaarlijker worden”, aldus Abderrahim.
Tunesië legt al beperkingen op aan jongeren onder de 35 jaar. De grenspolitie op luchthavens eist vaak een ouderlijke vergunning voor wie naar Turkije, Marokko, Algerije en Libië reist.
Matt Herbert, onderzoeksmanager voor het waarnemingscentrum voor Noord-Afrika en de Sahel bij het Global Initiative Against Transnational Organized Crime, vertelde MEE dat ondanks recente schipbreuken voor de Tunesische kust, de Balkanroute het afgelopen jaar aan belang heeft gewonnen.
“Deze route is aanzienlijk duurder dan de zeereis, maar wordt gezien als veiliger dan de zeereis en in een tijd van verscherpte grensbewaking door de Tunesische autoriteiten als veiliger.
“Van januari tot augustus zijn langs de Balkanroute meer dan 5 000 Tunesische onderdanen onderschept. Dat zijn er 842 meer dan vorig jaar”, voegde hij eraan toe.
Het is onduidelijk of het vooral mannen zijn die de reis maken, maar volgens het laatste nationale onderzoek ondergaat Tunesië een ernstige braindrain – deels als gevolg van bezuinigingen op het hoger onderwijs en onderzoek. Tussen 2015 en 2020 hebben ongeveer 39.000 Tunesische ingenieurs en 3.300 artsen het land verlaten.
Mohamed Ali Talbi, een onderzoeker op het gebied van migratie, vertelde MEE dat veel Tunesiërs die naar Europa zijn getrokken de regering de schuld geven van hun hachelijke situatie.
“Begrijpt u wat het betekent om twee mensen letterlijk te zien vechten tot de dood erop volgt, totdat de een de ander doodt, in een afgelegen Servisch bos?
– Zei een inwoner van Tataouine
Zodra ze uit de vrachtwagens of busjes zijn, kan men veel van deze jonge mannen zien en horen roepen “Rakh la” (“Geen weg terug”) en slogans zoals “de mensen van Tataouine”, zei Talbi.
“Dit is een manier om te zeggen dat deze jonge mannen loyaal zijn aan de regio en niet aan het land. Het is hun manier om te zeggen: ‘We zijn verwaarloosd door het land en we staan er alleen voor’,” voegde hij eraan toe.
Said, een inwoner van Tataouine die weigerde zijn achternaam te noemen, zei dat hij zijn broer iets meer dan een maand geleden had geholpen om naar Europa te migreren. “Het is de schuld van de regering dat al deze jonge mannen vertrekken,” zei hij tegen MEE. “Ik heb mijn broer gestuurd omdat ik geen keus had, er was hier geen hoop of toekomst voor hem.
“Mijn broer is een sterke man en deze reis maakte hem aan het huilen, het maakte mij aan het huilen. Het is geen wandeling in het park of zo makkelijk als mensen denken. Hij heeft de dood gezien.
“Begrijp je wat het betekent om twee mensen letterlijk tot de dood te zien vechten, tot de een de ander doodt, in een afgelegen Servisch bos? Die scène zal je de rest van je leven achtervolgen.”